Tục ăn trầu của người Việt

Tục ăn trầu, nét văn hoá giản dị lâu đời của người Việt

Đôi nét về tục ăn trầu.

Cách đây từ thời Hùng Vương, ăn trầu đã trở thành một nghi thức truyền thống của người Việt Nam. Miếng trầu được liên kết với câu chuyện cổ tích Trầu Cau đầy tình anh em và tình vợ chồng.

Theo Lời Phật tìm hiểu, miếng trầu xuất hiện phổ biến trong cuộc sống của người dân Việt Nam. Như câu tục ngữ “Miếng trầu là đầu câu chuyện”, trầu được sử dụng để mời khách đến chơi nhà. Mâm cỗ cúng gia tiên cũng không thể thiếu miếng trầu. Tại các buổi tiệc cưới, đĩa trầu được sử dụng để chia vui. Ngoài ra, miếng trầu cũng là biểu tượng của tình yêu đôi lứa; khi hai miếng trầu được đặt cạnh nhau, chúng sẽ tạo ra một mối liên kết chặt chẽ giữa hai người và giúp họ trở thành vợ chồng. Để đưa mâm lễ sang nhà gái hoặc nhà trai, lá trầu và quả cau cũng là những thứ không thể thiếu.

Trong quá khứ, người ta sử dụng trầu còn để bảo vệ răng miệng, vì chất chát trong trầu cau giúp lợi răng co lại và ôm sát chân răng, giúp hàm răng trở nên chắc khỏe hơn. Ngoài ra, trong y học cổ truyền Việt Nam, trầu cau còn được sử dụng như một loại thuốc chống bệnh sốt rét khi đi săn bắn hoặc đánh bắt trong rừng hoặc biển.

Mời quý khách theo tục ăn trầu, khi đến nhà, trước hết, chủ nhà phải mang một cái chén có đựng nước kèm theo một cái thìa (môi) đặt trên một cái giá để khách súc miệng. Sau đó, chủ nhà mang khay trầu ra tiếp đãi. Trên khay có đĩa đựng trầu, đĩa đựng cầu, hủ vôi, hộp thuốc xỉa, dao, đĩa đựng vỏ giấy, vỏ cầu… Dưới chân lúc nào cũng có một ống nhổ lớn để khách nhổ bả trầu, nước trầu. Nếu khách là người ở tuổi trung niên, có thể nhai miếng trầu trực tiếp và tận hưởng hương vị cay, thơm của miếng trầu. Nếu là người già, sẽ cho miếng trầu tiêm vào ống ngoáy để ngoáy cho mềm và sau đó mới nhai trầu. Bộ dụng cụ ăn trầu trưng bày được làm bằng nhiều nguyên liệu đa dạng từ đồng, bạc cho đến gốm, bao gồm cơi đựng trầu, bình vôi, chìa vôi, ống nhổ, dao bổ cầu, ống ngoáy, chìa ngoáy. Hoa văn trang trí dụng cụ ăn trầu thường là những nét hoa văn, chạm trổ về phong cảnh quê hương đất nước, hoa lá hay động vật.

Trầu có vị như thế nào?

Miếng trầu bao gồm bốn nguyên liệu khác nhau: Cau (có hương vị ngọt), lá trầu không (có hương vị cay), rễ (có hương vị đắng) và vôi (có hương vị nóng). Cây cau được xem là biểu tượng của trời (dương) với chiều cao vươn lên. Vôi là chất đá được xem là biểu tượng của đất (âm). Dây trầu mọc từ đất và quấn quýt lấy thân cây cau, tượng trưng cho sự trung gian. Miếng trầu được tạo ra bằng cách kết hợp miếng cau, lá trầu không quết vôi và thêm miếng vỏ cây chát (miếng rễ).

Khi thưởng thức trầu cau, miếng trầu mang hương vị ngọt từ hạt cau, vị cay của lá trầu, hương chát nồng từ vôi, và hương bùi đặc trưng từ rễ… Tất cả cùng tạo nên một trải nghiệm kích thích vị giác, làm cho miệng thơm ngon và môi đỏ rực.

Nghệ thuật têm trầu.

Để có được miếng trầu đẹp, bao gồm cau, lá trầu, thuốc xỉa và vôi, người làm trầu phải có kỹ năng gấp nếp miếng trầu vuông vắn. Têm trầu cánh phượng là nghệ thuật đặc trưng của người Hà Nội, như câu ca dao: “Quả cau nho nhỏ, lá trầu xanh”.

Dân Hà Nội và người Việt Nam nói chung trước đây coi việc chế biến trầu là một nghệ thuật. Trầu têm cánh phượng được liên kết với miếng trầu từ vùng Kinh Bắc. Dù sử dụng cùng nguyên liệu, nhưng cách xử lý độc đáo, phong cách khác nhau, đã phản ánh sự khéo léo của những người phụ nữ Kinh Bắc. Vì vậy, miếng trầu này có sức thu hút đặc biệt và để lại ấn tượng sâu sắc cho bất kỳ ai, dù chỉ một lần được mời. Nhìn miếng trầu này, bạn có thể đánh giá được tính cách và nết người của người chế biến.

Những người vụng về thường dùng miếng trầu têm; những người không có kinh nghiệm kinh doanh lại chọn miếng trầu nhỏ hơn miếng cau to; còn những người hoang phí thì thường chọn miếng trầu quệt nhiều vôi. Cách ăn trầu của người Hà Nội rất duyên dáng và tinh tế. Họ ăn trầu để làm đỏ môi, đen răng và tạo ra nét môi cắn chỉ rất đẹp. Khi ăn trầu, người Hà Nội không cho cả trầu và rễ vào một lúc mà ăn từng thứ một. Cau được nhai dập, rễ trầu được quét vôi và khi ăn, người ta lấy tay quệt ngang miệng để tạo nét môi cắn chỉ.

Hiện nay, chỉ có những người trên 60 tuổi mới ăn trầu ở Hà Nội, do đó không còn tình trạng mời trầu như thời A.De Rovodes – một người Pháp đã miêu tả về việc ăn trầu của người Thăng Long thế kỷ XII: “Họ có thói quen mang theo một vài túi trầu cau đầy và đeo ở thắt lưng, để mở ra khi đi dạo phố và mời bạn bè. Khi gặp nhau, họ bắt đầu chào hỏi và mỗi người lấy một miếng trầu từ túi của bạn để ăn”.

Tìm hiểu thêm: Sự khác nhau giữa Phong tục tang ma của người Việt xưa và nay

Cho đến thời điểm hiện tại, mặc dù việc ăn trầu và mời trầu ít được phổ biến như trước đây, lá trầu vẫn mang ý nghĩa sâu xa đối với nhiều lĩnh vực như y học, tâm lý xã hội và bản sắc truyền thống dân tộc. Trầu cau chỉ là một thứ nhai chơi, tuy đơn giản nhưng vẫn là thứ không thể thiếu trong việc giao lưu, kết nối, tổ chức lễ tế và cưới hỏi, bởi miếng trầu đã mang đậm dấu ấn văn hóa Việt Nam. Những vật dụng được sử dụng trong tục ăn trầu hiện nay đã trở thành di sản của một phong tục tập quán tốt đẹp được lưu truyền mãi trong mỗi người Việt Nam.