Theo Lời Phật tìm hiểu, Tứ Phủ Thánh Cô bao gồm 12 vị Thánh Cô khác nhau. Trong số 12 vị này, có 4 vị thường được tôn sùng cùng ngự trên đồng là: Thánh Cô Đôi Thượng Ngàn, Thánh Cô Bơ Thoải, Thánh Cô Chín Sòng Sơn và Thánh Cô Bé Đông Cuông.
Đang ngồi trên ngai vàng của Thiên Đình, nhìn xuống trần gian với ánh mắt sâu xa và trầm tư. 2. Người dân đang tập trung đông đảo tại quảng trường để tham gia lễ hội Tết Nguyên Đán. 3. Chú chó nhỏ đang chạy vòng quanh công viên, đuổi theo bóng của mình và vui đùa.1. Nữ thần Thiên Đình đang ngồi trên ngai vàng của cung trời, nhìn xuống thế gian với ánh mắt sâu xa và suy tư. 2. Cư dân đang tập trung đông đả
Cô ban đầu là con của Vua Cha ở Thủy Tề dưới Thoải Cung, được phong là Thiên Cung Công Chúa trên Thiên Đình. Có người cho rằng cô và Cô Chín hầu cận của Mẫu Đệ Nhất Thiên Tiên (tức Mẫu Liễu Hạnh) được coi là Tiên Cô kề cận, tay biên tay chép kề bên Chầu Đệ Nhất Thượng Thiên (tuy nhiên vì Mẫu Đệ Nhất cũng được coi là chầu nên hai quan điểm này gần như giống nhau). Cô sống trong cung tòa, gần Mẫu nên khi đến các đền phủ, người ta thường kêu cô để cầu nguyện trước cửa Vua Mẫu Đình Thần Tứ Phủ. Khi rảnh rỗi, cô đi cưỡi gió và mây khắp nơi, từ Hà Nội, Hải Phòng, Bắc Ninh, Nghệ An, Thanh Hóa đến Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Định và Gia Định…
Nàng là một tiên cô tài hoa thông minh, nàng có vẻ ngoài dịu dàng và hiền hậu trước mọi người trước khi dẫn đến Đền Mẫu Sòng Sơn. Nàng thường không ngự đồng, chỉ có những người gần gũi với nàng mới được phép phục vụ hoặc trong các dịp quan trọng như khai trương hoặc nhận quân. Khi ngự, nàng thường mặc áo đỏ (áo gấm hoặc áo lụa thêu hình phượng), đội khăn đóng đầu (khăn vành dây), thắt khăn và đeo vỉ lét đỏ. Nàng thường tổ chức lễ khai cuông và múa quạt. Nàng Đệ Nhất thường được thờ cúng tại Ban Tứ Phủ Thánh Cô trong các đền thờ.
Cũng có những người cho rằng Đền Cô Nhất nằm tại vùng đất giáp giới giữa Nghệ An và Thanh Hóa, với món bánh ngào đặc trưng.
2. Cô gái trên đỉnh núi cao
Cô Đôi Thượng Ngàn ban đầu là công chúa Sơn Tinh, con của Vua Đế Thích trên Thiên Cung. Sau đó, cô xuống đất Ninh Bình và trở thành con gái của một chúa đất ở khu rừng.
Thần tích về Cô Đôi Thượng Ngàn: Khi đó ở tỉnh Ninh Bình có một quan lang tên Hà người Mường, ông được biết đến khắp vùng vì lòng nhân ái, sẵn lòng giúp đỡ người nghèo khó. Hai vợ chồng ông đã cùng nhau chờ đợi một con cháu để làm vui lòng nhà cửa, nhưng mãi chưa có. Vì vậy, hai vợ chồng quyết định tổ chức đàn tế trời, cầu nguyện. Ngọc Hoàng trên thiên đình nghe được lời cầu nguyện và sai cô tiên xuống trần gian, re-incarnate thành con ông bà để thưởng cho lòng nhân ái và sự tận tâm của ông. Mười hai tháng sau, bà được thai bởi sức mạnh thiên khí và sinh ra một cô con gái. Khi cô bé mới sinh ra, một đôi chim khách đến đậu trước cửa nhà cô và hót liên tục như mừng sinh của đấng tiên nữ. Khi cô bé được bố mẹ đưa tới Huyện Cao Phong, châu Mai Đà, tỉnh Hưng Hóa, nơi gia đình ông làm quan, cô bé thường giúp đỡ ông bà bằng cách đến suối nước thần ở chân núi Đầu Rồng để lấy nước về.
Khi thời gian trôi qua, cô ở tuổi mười hai đã có vẻ đẹp tuyệt vời với làn da trắng, mái tóc mượt mà, khuôn mặt tròn và vóc dáng thon thả. Đức Mẫu Thượng Ngàn muốn thử lòng người trần gian và biến thành một bà lão đói khát, bệnh tật nằm lả dưới gốc cây đa ở chân núi Rồng. Bà lão kêu rên khó khăn, cầu mong sự giúp đỡ của mọi người qua lại, nhưng không ai chịu ra tay giúp đỡ bà. Cô đến suối gánh nước và thấy bà lão đáng thương, cô động lòng thương cảm và giúp bà uống nước. Đột nhiên, trời đất tối xầm, mây đen kéo tới và gió bụi cuốn lên, bà lão đói khát trở thành Tiên Chúa Thượng Ngàn và nói với cô: “Ta là đức Diệu Tín Thiền Sư Lê Mại Đại Vương (tức Mẫu Thượng Ngàn), thấy con là người ngoan ngoãn, hiền lành và đức độ. Kiếp trước con là tiên nữ trên tiên giới, nghe lệnh Ngọc Hoàng mà hạ phàm báo ân cha mẹ. Nay ta độ cho con thành tiên trở về bên hầu cận bên cạnh ta, để cứu giúp nhân gian”. Thánh Mẫu rút cây gậy khắc đầu rồng bên mình ra và trao cho cô. Cô nhận cây gậy và sau bốn ngày, cô trở thành tiên.
Đền chính của Cô Đôi Thượng Ngàn là nơi thờ cúng và tôn vinh các vị thần trong đạo phật.
Hai ngôi đền thờ Cô nổi tiếng tại Nho Quan, tỉnh Ninh Bình và huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình, được liên kết với truyền thuyết sinh hóa của Cô. Đền Bồng Lai (hay còn gọi là đền Bồng Lai Hạ) tại Nho Quan, Ninh Bình là nơi Cô được sinh ra, và Đền Bồng Lai Thượng tại Cao Phong, Hòa Bình là nơi Cô đã hóa thân.
Đền Cô cách Đền Mẫu Đông Cuông khoảng 500m là nơi tôn kính Cô Đôi Thượng Ngàn, được xây dựng với niềm tin rằng cô là tỳ nữ bên cạnh Mẫu Thượng Ngàn. Du khách có thể đến khu du lịch tâm linh Hàn Sơn – Thanh Hóa để tham quan ngôi đền thờ Cô. Ngoài ra, Cô Đôi Thượng Ngàn thường được tôn vinh tại các cung Tứ Phủ Thánh Cô hoặc một ban riêng trong các đền phủ.
Truyền thuyết khác về người phụ nữ tên Cô Đôi ở đỉnh núi cao
Sau này Cô Đôi Thượng Ngàn quyết tâm theo hầu Đức Diệu Tín Thuyền Sư Lê Mại Đại Vương (còn được gọi là Mẫu Thượng Ngàn, Bà Chúa Sơn Trang) học đạo phép để giúp người dân. Khi trở về thiên đường, cô được theo hầu cận bên cạnh Mẫu Thượng Ngàn Đông Cuông Tuần Quán, được Mẫu Bà truyền vạn phép để dạy người rừng thống nhất về ngôn ngữ (nên có khi còn được gọi là Cô Đôi Đông Cuông). Nhiều người cho rằng cô về theo hầu cận Chầu Đệ Nhị. Lúc thanh nhàn, Cô Đôi Thượng Ngàn về định cư trong sơn lâm núi rừng ở đất Ninh Bình quê hương. Cùng với các bạn tiên nàng, cô hát ca vui thú tháng ngày trên sườn dốc Bò. Đôi khi, cô biến thành một người thiếu nữ xinh đẹp, luận đàm văn thơ cùng các bậc danh sĩ. Tương truyền cô cũng rất giỏi văn thơ, làm biết bao kẻ phải mến phục.
Cô Đôi Thượng Ngàn còn là tiên cô quản lý kho lộc Sơn Lâm Sơn Trang, ai có lòng tốt thì thường nhận được sự ban thưởng từ cô, nhưng nếu có nợ mà không trả lễ thì sẽ bị đền nặng hơn. Cô Đôi Thượng Ngàn thường đi săn trên đồng, vì danh tiếng của cô rất nổi tiếng, có rất nhiều đệ tử và cô cũng thường săn đồng.
Khi trở về quê nhà, cô thường mặc áo lá xanh hoặc quần đen kết hợp với áo xanh ngắn đến hông. Trên đầu, cô thường đội khăn von hoặc khăn vấn và kết thành hình đóa hoa. Tại một số địa phương, cô được tặng áo xanh đội khăn vành dây và thắt lét xanh, hai bên có cài hai đóa hoa. Cô thường khiêng cuông đồng và múa tay hái tài hái lộc để cầu may mắn cho đồng bào.
3. Cô Ba Thoải Cung (Cô Bơ Bông)
Cô Bơ Bông (hay còn được gọi là Cô Ba Thoải Cung) ban đầu là một con Thủy Tề sống dưới Thoải Cung, được phong làm Thoải Cung Công Chúa. Có người nói rằng, cô là con gái của vua Long Vương, rất xinh đẹp và dịu dàng, do đó Đức Vương Mẫu (có người cho rằng đó là Mẫu Cửu Trùng Thiên) đã cho cô theo hầu cận, chăm sóc trong cung.
Trong thời Lê Trung Hưng, có câu chuyện kể rằng Cô Bơ Thoải sinh ra vào một đêm giáng sinh. Theo truyền thuyết, Đức Thái Bà đã mơ thấy một cô gái xinh đẹp, tóc mượt màu đen, da trắng, môi đỏ, cổ cao ba ngấn, mặc áo trắng. Cô gái này xưng là Thủy Cung Tiên Nữ và tặng Đức Thái Bà một viên minh châu. Sau đó, cô nói rằng để giúp vua giúp nước, cô sẽ nhập thân vào nhà đó. Kể từ đó, Cô Bơ Thoải được biết đến như một linh vật giúp đỡ nhà vua.
Vào ngày 2/8, trên bầu trời xuất hiện những đám mây xanh mượt, đồng thời âm nhạc vang lên từ Thủy Cung, đúng lúc đó, Thái Bà sinh ra một cô con gái, sắc đẹp của cô được mô tả như trong giấc mơ. Thấy điều kì lạ này, bà cho rằng con mình là một nữ thần giáng hạ và sẽ có một tương lai vĩ đại, vì thế bà dành tất cả tình yêu thương và sự chăm sóc cho cô. Cô lớn lên và trở thành một cô gái xinh đẹp, tài năng và giỏi văn thơ đàn hát, được ví như những tài nữ vĩ đại của ngàn xưa. Khi cô vừa bước sang tuổi trăng tròn, nước Việt Nam đang phải đối mặt với sự xâm lược của quân Minh. Cô và mẹ của cô đã lánh vào vùng đất Thanh Hóa sâu thẳm, tại ngã ba bến Đò Lèn, Phong Mục. Trong cuộc kháng chiến chống lại quân Minh, cô đã có công giúp vua Lê trong những năm đầu của cuộc kháng chiến (có nơi cho rằng cô cũng có vai trò quan trọng trong cuộc chiến “Phù Lê Dẹp Mạc” sau này).
Trong văn hóa dân gian vẫn còn truyền tai câu chuyện sau: Vào thời điểm đầu khởi nghĩa, quân ta (tức là quân do vua Lê Lợi chỉ huy) vẫn còn yếu về quân số, thường xuyên bị địch truy đuổi. Một lần Lê Lợi (theo sách nói là Lê Lai) bị địch đuổi đến ngã ba sông Thác Hàn ở Hà Trung thì gặp Cô Bơ đang tỉa ngô, anh xin cô giúp đỡ. Cô bảo anh lấy quần áo nông dân mặc vào, còn áo bào thì đem vùi xuống dưới ruộng ngô rồi cùng cô xuống ruộng giả như đang tỉa ngô. Lúc đó quân giặc kéo đến, chúng hỏi cô có thấy ai chạy qua đó không thì cô bảo rằng chỉ có cô và anh trai (do Lê Lợi đóng giả) đang tỉa ngô. Quân giặc tin tưởng và bỏ đi. Lê Lợi rất biết ơn cô, hẹn ngày sau đại thắng khải hoàn sẽ rước cô về Triều Đình phong công và phong cô làm phi tử. Sau đó cô cũng không ngại gian nguy, bí mật chèo thuyền trên ngã ba sông, chở quân sĩ qua sông, có khi cả quân nhu quân lương. Có thể nói trong kháng chiến chống lại Minh thì công lao của cô là không nhỏ. Đến ngày khúc hát khải hoàn cất lên thì vua Lê mới nhớ đến người thiếu nữ năm xưa ở đất Hà Trung, liền sai quân đến đón, nhưng đến nơi thì cô đã mất từ lâu, còn nghe các bô lão kể lại là ngày qua ngày cô đã một lòng đợi chờ, không chịu kết duyên cùng ai, cho đến khi thác hóa vẫn một lòng kiên trinh.
Theo truyền thuyết, Cô Bơ là một nữ thần được lệnh giáng trần để giúp vua. Khi đến chí kì mãn hạn, cô được xe loan đón về Thủy Cung. Sau đó, cô hiển linh giúp dân chúng ở vùng ngã ba sông, đảm bảo thuyền bè qua lại được thuận buồm xuôi gió. Vì vậy, cô được biết đến với danh hiệu Cô Bơ Bông hoặc Cô Bơ Thác Hàn. Ai đến kêu van cầu cứu đều được như ý, danh tiếng cô vang xa khắp nơi. Khi cô xuất hiện, sắc mặt mọi người đều trở nên hồng hào tươi tắn và đẹp đẽ lạ thường. Cô thường mặc áo trắng và đội khăn đóng, có thắt lét trắng hoặc dải lưng hồng. Cô cầm đôi mái chèo và đi đo gió đo nước đo mây. Khi ngồi nghỉ, người ta thường xin cô thuốc để trị bệnh. Cô Bơ được coi như hầu cận của Mẫu Thoải và đền Cô Bơ Bông được lập ở đất Hà Trung, Thanh Hóa, gần đền Mẫu Thác Hàn. Đến đền Cô Bơ Bông trước đây rất khó khăn, nhưng hiện tại đã được tu sửa để giao thông dễ dàng hơn.
Đền Cô Bơ là một điểm tham quan đẹp với phong cảnh ”trên bến dưới thuyền”, nằm ở giao điểm của Ngũ huyện kê: ”Một tiếng gà gáy năm huyện đều nghe”. Với danh tiếng của tiên cô và tình linh, nơi đây thu hút rất đông du khách đến để chiêm bái, cầu xin nhân duyên, học hành và kinh doanh. Tàu thuyền qua lại dưới bến sông đều phải đốt vàng mã kêu cô, những người đến thăm cũng thường dâng tặng cô nón trắng, võng lụa và thuyền rồng.
Một câu chuyện thần thoại khác về Cô Bơ Bông
Theo tài liệu “Lê Triều Thần Phả Ngoại Biên” được lưu trữ tại Thái Miếu họ Lê, đã ghi lại câu chuyện về cô Bơ Bông như sau:
Vào khoảng năm 1432, vua Lê Lợi mơ thấy một nữ thủy thần báo mộng: “Tôi là con gái của vua Thủy tề. Nhà vua còn nhớ hẹn ước của chúng ta chưa? Bây giờ vua đã thành sao mà không trả lời tôi”. Vua Lê Lợi bất giác thức dậy và nhớ lại ký ức xưa. Trong những năm đầu khởi nghĩa, Lê Lợi bị địch đuổi đến ngã ba sông Thác Hàn ở Hà Trung, và được cứu thoát bởi một cô gái xinh đẹp, đoan trang đang tỉa ngô.
Vua Lê Lợi đã tỏ lòng biết ơn đối với cô bằng cách nói rằng: “Ta có một cháu trai đẹp trai, thông minh, có tài võ. Nếu ta chiến thắng, ta sẽ cho cô gả cho cháu ta.” Người mà Vua Lê Lợi nhắc đến là tướng quân Lê Khôi, cháu trai của ông ta (Tướng Lê Khôi cũng là một trong những hiện thân của Quan Hoàng Mười được thờ tại đền Củi ngày nay). Cô gái đó cũng được xem như là hiện thân của Cô Bơ.
Theo truyền thuyết, sau khi chiến thắng, Vua Lê Lợi đã trở lại để tìm cô gái nhưng không thấy. Vì vậy, lời hứa gả cô cho tướng Lê Khôi đã không được thực hiện. Sau khi mơ thấy, Vua biết cô gái tỉa ngô ở nơi xưa chính là con gái của vua thủy tề và đã hiện thân trên cõi đời để giúp Vua xây dựng nghiệp lớn. Vua Lê Lợi đã phong cô là “Thượng Đằng Thần” và xây dựng đền Cô để tưởng nhớ công lao của cô.
4. Bà Tư Ỷ La, Bà Tư Địa Phủ
Cô Tư Ỷ La ban đầu là con vua Đế Thích chính cung. Theo sự chỉ đạo của vua cha, cô phục vụ Mẫu Thượng Ngàn tại đất Tuyên Quang. Sau này, người ta xây dựng đền Mẫu Ỷ La tại nơi Mẫu cư ngụ, và vì thế cô được biết đến với tên gọi Cô Tư Ỷ La. Có truyền thuyết cho rằng, Mẫu bà rất yêu quý cô, thường cho cô ở bên cạnh. Do đó, theo các tư liệu ghi lại, Cô Tư là người phục vụ Mẫu Thượng Ngàn chứ không phải Chầu Bà Đệ Tứ Khâm Sai như chúng ta thường nghĩ. Ngoài ra, cô còn được biết đến với danh hiệu Cô Tư Tứ Tổng Tây Hồ. Dựa trên ước đoán, có thể suy ra rằng danh hiệu này là do Cô Tư đã từng xuất hiện tại đất Tây Hồ, Hà Nội để vui chơi, và điển hình nhất là hiện nay vẫn có ban thờ Cô Tư tại đình Tứ Liên; một ngôi đình cổ nằm gần Phủ Tây Hồ, Hà Nội.
Trong hàng Tứ Phủ Tiên Cô, Cô Tư Ỷ La hiếm khi xuất hiện nên việc miêu tả trang phục và lễ nghi khi hầu giá cô là rất khó khăn. Tuy nhiên, theo dự đoán của người viết, khi Cô Tư hầu giá thì thường mặc xiêm áo màu vàng nhạt, cô có thể khai cuông và múa mồi hầu Mẫu. Hiện nay, Cô Tư được tôn thờ làm thần linh cung hầu Mẫu Thượng Ngàn trong đền Mẫu Ỷ La ở thị xã Tuyên Quang, tỉnh Tuyên Quang. Ngoài ra, cô còn được tôn vinh trong Đình Tứ Liên (trước đây được gọi là Đình làng Ngoại Châu), phường Tứ Liên, quận Tây Hồ, Hà Nội. Khi các thanh đồng hầu tráng mạn đến hầu giá Cô Tư.
5. Nữ nhân tên Suối Lân
Cô Năm Suối Lân ban đầu là tiên nữ trên trời, nhưng theo lệnh của cô, cô xuống trần và trở thành người thiếu nữ dân tộc Nùng ở xứ Lạng. Theo truyền thuyết, Cô Năm là người thị nữ ở bên Chầu Năm Suối Lân (lúc sinh thời khi chầu còn là công chúa), vì vậy cô được gọi là Cô Năm Suối Lân hoặc Cô Năm Sông Hoá. Sau khi được sắc phong hiển thánh, Cô Năm vẫn được coi là tiên cô kề cận bên cửa Chầu Năm và được xem là tiên cô trông giữ bản đền Suối Lân. Cô cũng được coi là vị thánh trấn tại cửa rừng Suối Lân (cung rừng này có một cửa vào là cửa Suối Lân do Cô Năm Suối Lân trấn giữ, cửa ra là cửa Thất Khê do Cô Bé Đèo Kẻng trấn giữ). Vì vậy, ai đi chiêm bái trên đất Lạng đều phải qua bái yết cửa Chầu Năm và Cô Năm Suối Lân. Dòng Suối Lân do Cô Năm quản lý bốn mùa trong năm, nước từ đó chảy về sông Hoá. Dòng suối này được cho là thiêng liêng của cô, nước suối trong xanh và mát mẻ suốt bốn mùa không bao giờ cạn. Nếu ai có bệnh tật đến xin nước suối cửa cô uống vào sẽ giảm đau, giảm mệt. Tuy nhiên, nếu ai không biết cách tôn trọng và lạc quyên dòng suối của cô bằng cách tắm hoặc rửa chân tay, họ sẽ bị cô trừng phạt bằng cách gây sốt và mê sảng. Cô Năm Suối Lân còn có phép anh linh đặc biệt, nếu ai báng nhạo cô, họ sẽ bị ngứa ngáy và không yên, rồi cô sẽ hành cho họ lạc đường trong rừng.
Trong dòng thánh cô, thường thấy Cô Năm Suối Lân ít khi ngự đồng hơn Cô Sáu Lục Cung, thường chỉ người có liên quan đến cửa Cô Năm hoặc khi về đền Suối Lân mới có thể thấy Cô Năm ngự đồng. Khi hầu về giá Cô Năm Suối Lân, thường người ta mặc áo xiêm y giống như màu của Chầu Năm (nhưng là áo ngắn), đó có thể là màu xanh da trời hoặc xanh lá cây, cô chít khăn củ ấu, bên mình có túi vóc, dao quai. Ngự đồng cô khai cuông rồi múa mồi. Hiện nay Cô Năm Suối Lân được tôn thờ là thánh cô trấn giữ cửa Suối Lân Sông Hoá, cung thờ cô được đặt ngay cạnh đền chính của cửa Chầu Năm Suối Lân (tại huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn).
6. Cô Sáu Lục Cung, Cô Sáu Sơn Trang
Cô Sáu Lục Cung hoặc Cô Sáu Sơn Trang được coi là một thánh cô nguyên tích của người Nùng ở Hữu Lũng, Lạng Sơn. Có một số thuyết cho rằng Cô Sáu là tiên cô gần cửa Chúa Thượng Ngàn tại Trang Châu (chưa được xác định chính xác), nhưng hầu hết đồng ý rằng Cô Sáu là người gần Chầu Lục Cung Nương nên cô được gọi là Cô Sáu Lục Cung hoặc Cô Sáu Sơn Trang.
Khi người dân xây đền thờ Chầu Bà, họ vẫn cầu nguyện cho Cô Sáu, người được coi là bảo vật của đền Lục Cung. Theo truyền thuyết, Cô Sáu Lục Cung là một cô gái xinh đẹp và tài năng, có khả năng chữa bệnh. Cô thường đi khắp rừng núi để hái thuốc trị bệnh cho người dân. Vì vậy, khi trở thành thánh, Cô Sáu được tôn là tiên cô có tài chữa bệnh và người dân đến đền của cô để xin thuốc trị bệnh. Cô Sáu Sơn Trang cũng được biết đến là một người nghiêm khắc và tàn tật trong việc trừng trị kẻ nhạo báng đền của cô.
Trong dãy Tứ Phủ Thánh Cô, Cô Sáu Lục Cung rất giỏi về ngự đồng. Các tín đồ đến thỉnh bóng Cô Sáu Sơn Trang ngự đồng không chỉ khi đến đền Lục Cung hay đất Lạng Sơn, mà còn trong các dịp khai đàn, mở phủ hay trong những buổi tiệc tiên thánh. Cô Sáu ngự đồng thường mặc áo lam hoặc áo tím chàm (ngắn vạt rộng tay) và múa mồi như các tiên cô trên Thượng Ngàn khác. Hiện nay, Cô Sáu Lục Cung là thánh cô trấn giữ bản đền Lục Cung Chín Tư, cung thờ cô được xây ngay bên cạnh đền Chầu Lục Cung Nương (Chín Tư, Hữu Lũng, Lạng Sơn).
7. Bà Tân La, Bà Kim Giao, Bà Mỏ Bạch
Cô Bảy Kim Giao được biết đến với nhiều hiệu khác nhau như Cô Bảy Mỏ Bạch hay Cô Bảy Tân La khi cô theo hầu cận Chầu Bảy tại đền Tân La. Cô là một tiên cô người dân tộc Mọi ở đền Kim Giao, Mỏ Bạch, Thái Nguyên và được tôn vinh là vị thánh cô có công giúp người dân Mọi trồng trọt chăn nuôi cũng như trong cuộc kháng chiến chống quân xâm lược phương Bắc. Tuy nhiên, theo một số tài liệu, chính xác tên của cô là Cô Bảy Kim Giao hay Cô Bảy Tân La theo hầu Chầu Bảy Kim Giao, không phải là Cô Bảy Tân An theo hầu Ông Bảy Bảo Hà như một số người vẫn nói. Ngoài ra, còn có sự tích kể rằng cô thường hội họp cùng các bạn tiên nàng, mắc võng đào giữa hai cây kim giao và cùng đàn hát vào những đêm trăng thanh gió mát.
Trong hội đồng Thánh Cô, Cô Bảy Kim Giao là một trong số ít những cô không bao giờ ngự đồng, thậm chí có thể nói là rất hiếm khi xuất hiện. Do đó, việc miêu tả trang phục và cách hầu giá của cô là khó khăn. Tuy nhiên, theo dự đoán của tác giả, có thể giá Cô Bảy Kim Giao sẽ mặc áo tím hoặc chàm xanh, và cô sẽ ngự đồng khai cuồng rồi múa mồi. Hiện nay, Cô Bảy vẫn được tôn sùng làm cô bản đền tại cung Đền Kim Giao (Thanh Liên, Mỏ Bạch, Thái Nguyên) và tại đền Tân La (Dốc Lã, Bảo Khê, Hưng Yên). Khi nhắc đến việc hầu tráng mạn, giá Cô Bảy Kim Giao sẽ được nhắc đến.
8. Bà Tám Đồi Chè
Một số người đồng ý rằng: Cô Tám Đồi Chè đã tham gia khởi nghĩa giáng sinh dưới thời Lê Thái Tổ và là một cô gái trẻ trồng hái búp chè ở vùng Phong Mục, Hà Trung, Thanh Hoá. Cô cũng đã giúp đỡ vua trong chiến dịch đánh đuổi kẻ thù ngoại xâm, vì vậy khi qua đời, cô được tôn vinh bằng việc xây dựng đền thờ và trấn giữ bên bờ sông Đò Lèn, Phong Mục. Cô là một người con gái đảm đang, nết na tần tảo và thu hái búp chè xanh trên đồi để chữa bệnh. Vì thế, cô được biết đến với tên gọi là Cô Tám Đồi Chè. Cô thường dạo chơi khắp vùng Hà Trung, Thanh Hoá và thỉnh thoảng lái con thuyền độc mộc trên sông Mã.
Trong danh lam thắng cảnh Tứ Phủ Thánh Cô, Cô Tám Đồi Chè hiếm khi trở về nơi cư trú, chỉ khi có người đến thăm Cô Tám hoặc khi tổ chức tiệc tháng 6 tại các đền ở vùng Thanh Hoá. Cô Tám Đồi Chè nơi cư trú thường mặc áo xanh quầy đen (có nơi là áo tím hoa cà). Cô Tám cũng trình diễn múa mồi, sau đó thường là múa tay tiên các điệu như người hái chè trên non. Hiện nay, đền thờ Cô Tám Đồi Chè được tôn vinh tại đền cô thuộc đất Phong Mục, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hoá. Nếu đi từ đền Cô Bơ sang, bạn có thể qua đò Lèn để đến đền cô rất đẹp nhưng ít người biết đến.
9. Cô Chín Sòng Sơn (còn được gọi là Cô Chín Cửu Tỉnh hoặc Cô Chín Giếng)
Đền Cô Chín Sòng Sơn ở phường Bắc Sơn, thị xã Bỉm Sơn, Thanh Hóa là một điểm đến thú vị. Nếu từ Hà Nội đi đến Thanh Hóa, bạn sẽ thấy đền Mẫu Sòng nằm bên phải đường còn đền Cô Chín Sòng nằm bên trái. Khoảng cách giữa hai đền là khoảng 500m.
Theo truyền thuyết, Cô Chín là người phục vụ Chầu Cửu và Mẫu Cửu. Tài liệu cho biết rằng Cô Chín cũng là hầu cận của Mẫu Thoải.
Theo truyền thuyết, Cô Chín Sòng Sơn được cho là một tiên nữ sống trên Thiên Đình. Một lần vô tình, cô đã làm vỡ một chén ngọc, khiến Ngọc Hoàng giáng xuống hạ giới để theo hầu Mẫu Liễu Hạnh. Sau khi giáng trần, Cô đã đi khắp nơi trên đất Nam Trung Bộ và cuối cùng đến Thanh Hóa. Tại đây, cô đã hội họp với ba bạn thần nữ và xây nhà bằng gỗ cây sung, tre si để làm võng. Dân chúng đã xây đền thờ để tôn kính Cô Chín. Và từ đó, người ta thường dâng võng đào cho cô.
Hiện chưa có tài liệu nào ghi rõ ràng rằng Cô Giáng Sinh xuất hiện dưới hình dạng của một nhân vật trên trái đất. Do đó, người ta nghiên cứu rằng thân thế của Cô có xu hướng thuộc về thiên thần.
Cô Chín Sòng Sơn là một nữ thần có nhiều năng lực. Những người sinh sống tại khu vực của cô thường có khả năng tiên tri, chữa bệnh và liên lạc với thế giới tâm linh. Tuy nhiên, khi cô xuất hiện, cô chỉ tập trung vào việc cung cấp thuốc chữa bệnh.
Cô Chín rất tài giỏi khi nhảy đồng. Mỗi khi có đoàn Hầu Thánh đến, cô luôn được mời với giá cao. Khi được mời, cô thường diện chiếc áo hồng pha màu đào phai và nhảy múa quạt để cúng Mẫu. Đôi khi, cô cũng trình diễn múa cờ để cúng Vua hoặc thêu hoa dệt lụa trước khi nhảy múa cánh tiên. Ai muốn mời cô đều chuẩn bị lễ vật như nón đỏ, hài hoa, vòng hồng hay võng đào.
Có thể nói rằng Cô Chín là một trong những Thánh Cô nổi tiếng nhất, và do đó hầu hết các đền, phủ đều có nơi thờ Cô. Tại những đền phủ này, Cô Chín có thể được thờ riêng hoặc thờ chung với Cô Bơ hoặc thờ chung trong Cung Tứ Phủ Thánh Cô; hoặc được thờ tại một Lầu Cô riêng biệt như Cung Cô Chín đền Mẫu Sòng Sơn và cung Cô Chín Phủ Quảng Cung.
Bên cạnh Đền Cô Chín Sòng Sơn, Cô Chín còn được tôn vinh tại các đền Cô Chín Thượng Bắc Giang, Đền Cô Chín Suối Rồng, đền Cô Chín Tây Thiên…
Là một nhân vật trong truyền thuyết dân gian Việt Nam. Theo truyền thuyết, cô là một người phụ nữ xinh đẹp và tài giỏi, sống ở làng Mỏ Ba. Cô được cho là đã giúp đỡ người dân trong làng chống lại quân xâm lược và đã thành công trong việc bảo vệ làng của mình. Hiện nay, Cô Mười Mỏ Ba vẫn được tôn vinh và kính trọng trong văn hóa dân gian Việt Nam.Cô Mười Mỏ Ba (còn được gọi là Cô Mười Đồng Mỏ) là một nhân vật trong truyền thuyết dân
Cô Mười Đồng Mỏ theo dõi Chầu Mười Mỏ Ba, hỗ trợ vua trong trận đánh chống lại quân Ngô. Sau khi trở về, cô mặc chiếc áo vàng, cầm cung kiếm và cưỡi ngựa theo đoàn bà xông pha trận mạc. Cô được tôn vinh tại đền Chầu Mười sau đó.
11. Em bé ở đỉnh núi
Các Tiên Cô Thượng Ngàn thường được đặt tên theo các địa danh hay các đền thờ. Chúng là những bộ nàng trên Tòa Sơn Trang, phục vụ cho Mẫu Thượng Ngàn và tồn tại trên rất nhiều cửa rừng khác nhau. Chúng mặc quần áo thổ cẩm, chân quấn xà cạp, đeo kiềng bạc, tay cầm ô và vai đeo gùi. Các Tiên Cô này bao gồm:
Được biết đến là một trong những điểm đến hấp dẫn của du lịch miền núi phía Bắc. Với khí hậu mát mẻ, cảnh quan thiên nhiên tuyệt đẹp và các hoạt động giải trí phong phú, Cô Bé Thượng Ngàn đã thu hút được rất nhiều du khách trong và ngoài nước đến tham quan và trải nghiệm.Cô Gái Thượng Ngàn (thành phố Lạng Sơn) được biết đến là một trong những điểm đến hấp dẫn của du lịch miền núi phía Bắc. Với khí hậ
Đây là nơi thờ chính cung của Cô bé Thượng Ngàn. Ngôi đền nằm ngay sát sông Kỳ Cùng.
Được biết đến như một địa điểm du lịch nổi tiếng ở tỉnh Lạng Sơn. Nơi đây có thác Suối Ngang đẹp mê hồn, nước trong xanh và mát lạnh quanh năm. Bên cạnh đó, khu vực Suối Ngang còn có nhiều đồi núi, rừng thông và thảo nguyên, tạo nên một bức tranh thiên nhiên hoang sơ, hùng vĩ.Cô bé Suối Ngang (Hữu Lũng) được biết đến như một địa điểm du lịch nổi tiếng tại Lạng Sơn. Nơi này có th
Ngôi đền này nằm giữa rừng ở xã Phố Vị, huyện Hữu Lũng. Hiện vẫn chưa tìm thấy bất kỳ điều kỳ diệu nào về Cô Bé Suối Ngang.
Nàng tiểu thư Đông Cuông (tỉnh Yên Bái)
Đây là một ngôi đền nằm trên con đường dẫn vào Đền Mẫu Đông Cuông, cách đền khoảng vài trăm mét. Câu chuyện về Thần Cô Bé Đông Cuông vẫn còn bí ẩn.
Chị Mèo Chí Tội
Đền Chị Mèo Chí Tội tọa lạc tại bản Chí Mìu, xã Hương Sơn, huyện Lạng Giang, tỉnh Bắc Giang. Vì đền Cô nằm ở bản Chí Mìu nên người ta thường gọi cô bé bằng tên địa danh là Chị Mèo Chí Tội. Cô bé này được xem là một trong những Cô Bé Thượng Ngàn nổi tiếng nhất.
Đã giành được giải nhất trong cuộc thi vẽ tranh thiếu nhi toàn quốc.Cô bé từ Tân An (Lào Cai) đã đạt giải nhất trong cuộc thi vẽ tranh dành cho trẻ em toàn quốc.
Từ lâu, ở thôn Tân An 2 thuộc xã Tân An, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai, đã có một ngôi Đền được gọi là Đền Cô Bé Tân An (hay còn gọi là Đền Cô Bé Thượng Ngàn), nơi thờ tự một nữ chúa tên Hoàng Bà Xa, được tôn xưng là vị Thánh Mẫu bởi chính công lao của bà và cha là đức quan ngài Hoàng Bảy trong việc chinh phục giặc ác, giữ yên bờ cõi. Đền Bảo Hà (huyện Bảo Yên, tỉnh Lào Cai) đối diện bên kia sông lại thờ Đức quan ngài Hoàng Bảy. Vì Nguyễn Hoàng Bà Xa là con gái của Quan Hoàng Bảy, nên cô còn được gọi là Cô Bảy Tân An. Đây là một địa điểm thánh thủy hấp dẫn cho du khách.
Em Nhỏ Cây Xanh (Bắc Giang)
Cô bé cây xanh được theo hầu bởi Mẫu Thượng Ngàn và được hiện thân bởi công chúa Quế Mỵ Nương. Mỵ Nương Công Chúa là hình tượng của Mẫu Thượng Ngàn tại khu vực Suối Mỡ. Hiện vẫn chưa có câu chuyện thần tích về cô bé cây xanh ở đây.
Nàng Nhỏ Cây Bách Thảo (Tuyên Quang)
Cô bé Cây Xanh là người phụng sự cho Mẫu Thượng Ngàn tại bản đền Cây Xanh Tuyên Quang. Ngôi đền còn được gọi là Đề Cảnh Xanh và là nơi thờ cúng chính của Mẫu Thượng Ngàn. Hiện chưa có sự xuất hiện của bất kỳ hiện tượng siêu nhiên nào liên quan đến Cô bé này.
Đã trở thành tâm điểm chú ý của cộng đồng mạng nhờ tài năng vẽ tranh của mình. Các tác phẩm của cô bé được đánh giá rất cao về tính sáng tạo và độ chân thực, đặc biệt là trong việc thể hiện cuộc sống và văn hóa của đồng bào dân tộc.Cô nhỏ Nguyệt Hồ (Bắc Giang) đã trở thành trung tâm chú ý của cộng đồng mạng bởi năng khiếu vẽ tranh tài ba. Những tác phẩm của cô được đánh giá cao về tính sáng tạo và chân th
Cô bé Nguyệt Hồ được tôn thờ tại cung tại Đền Nguyệt Hồ. Hiện tại chưa có bất kỳ huyền tích nào về Cô, chỉ được biết rằng Cô là một đầy tớ của Chúa Nguyệt Hồ.
Đã xuất sắc giành Huy chương Vàng thi Olympic Tiếng Anh trẻ toàn quốc năm 2021.Minh Lương, một cô bé đến từ Tuyên Quang, đã xuất sắc giành Huy chương Vàng trong kì thi Olympic Tiếng Anh trẻ toàn quốc năm 2021.
Theo truyền thuyết, trong thời nhà Trần (thế kỷ XV), ở tổng Minh Lương, thuộc xã Lang Quán ngày nay, có một cặp vợ chồng. Ông chồng là người Dao, bà vợ là người Mường, đã cao tuổi nhưng chưa có con. Hàng ngày, họ ra ngòi Lịch để xúc tôm tép sống lần hồi. Một ngày, khi bà đi xúc tép như mọi ngày, lại chỉ được hai quả trứng lạ. Bực mình, bà mang về thả vào chum nước dưới cầu thang. Sau đó, bà mang thai và sinh ra một cô bé bụ bẫm, đặt tên là Minh Lương. Đồng thời, hai quả trứng thả trong chum nước dưới cầu thang nở ra hai con rắn. Cô bé Minh Lương và hai con rắn cùng lớn lên, trở thành bạn thân của nhau, quấn quýt bên nhau.
Một chiều, khi ông bà trở về nhà, họ phát hiện hai con rắn đã quấn chết cô bé. Ông tức giận lấy dao rựa đeo bên người và chém hai con rắn, trong lúc đó ông nói “Mày làm tao bực mình”. Hai con rắn sợ chạy trốn, nhưng một con bị chém đứt đuôi. Ông đuổi hai con rắn và nói “Con cụt thì đi hang Mang, con khoang thì đi hang Đồng”.
Ông bà đau đáu cho cô bé, không muốn chôn cất, nên đặt cô nằm trên sàn. Khi đến sáng, họ đã thấy mối đùn lên đắp mộ cho cô bé. Dân làng thấy điều này và cho rằng cô bé đã trở thành linh thiêng, vì vậy họ đã xây miếu để thờ cô bé. Trong thời kỳ chiến tranh, cô bé Minh Lương đã hiện linh giúp quân đội triều đình thoát khỏi rừng rậm, sau đó dũng cảm đánh bại giặc Cờ đen. Sau đó, cô bé còn giúp đỡ dân bằng cách bốc thuốc và chữa bệnh cho họ thoát khỏi cảnh khốn khó.
Nữ thiếu nữ tại thác Bờ (Hòa Bình)
Cô bé Thác Bờ được tôn thờ tại đền Chúa Thác Bờ Vầy Nưa, Đà Bắc, Hòa Bình. Cô bé được cho là người phục vụ Chúa Thác Bờ, nhưng chưa có bằng chứng thần kỳ về cô bé ở địa điểm này.
Nàng Sóc Nhỏ (Khu vực phía Nam)
Được biết đến với biệt danh Cô Bé Đen, cô ấy thường mặc trang phục đen và hồng. Cô ấy sử dụng nhang để chữa bệnh và trình diễn múa mồi. Cô ấy thường trang điểm với phấn màu đen và đỏ để nhận được sự khen ngợi từ khán giả. Ngoài ra, cô ấy cũng thường biểu diễn múa tại các đồng ruộng ở Miền Nam.
Đã trở thành tâm điểm chú ý của cộng đồng mạng nhờ sở thích đặc biệt của mình – nuôi rắn. Cô bé đã tạo ra một chuỗi các video về cuộc sống của những chú rắn và nhận được sự quan tâm của rất nhiều người.Cô bé đến từ Tuyên Quang đã thu hút sự chú ý của cộng đồng mạng bởi sở thích đặc biệt của mình – nuôi rắn. Cô bé đã tạo ra một loạt các video về cuộc sống của những con rắn và nhận được sự quan tâm đáng kể của
Truyện dân gian kể rằng: Thần Kim Quy đã phát hiện mỏ quý của vua cha mẫu mẹ tại đền Mỏ Than. Sau đó, ông đã kêu gọi cá Kình từ biển Đông đến và cùng nhau đem hết mỏ quý ra vùng Nam Hải. Lúc đó, đất ở đây chỉ còn là giữa núi và biển và cá Kình đứng gác bên ngoài. Khi thần Kim Quy xuống hang và tiến gần tới miệng hang, ông Cóc (ở gần miếu Sơn Thần) đã báo cho Ngọc Hoàng Thượng Đế biết. Ngọc Hoàng củ cô Mười đã xuống và cưỡi lên lưng hai con rồng bay xuống. Cô bé đã thấy khoảng trời u ám và có khí lạnh bay lên. Cô nhảy vội xuống và đặt hai vết chân lên thần Kim Quy. Trong đó, vết chân phải đã trượt gót mờ và bàn chân trái đè oằn cổ rùa. Thần Kim Quy đã bắt rùa và biến nó thành đá (Bách gia trăm họ gọi là quy trị bản đền). Sau đó, cảnh quan của đền đã quay về phía phật ngự phương tây và cá Kình cũng quay về phía Đông Bắc.
Nhờ Cô Bé Mỏ Than mà bách gia trăm họ vẫn còn “mỏ đồng” xưa. Khi đến Pháp, họ tìm thấy mỏ than, còn được gọi là vàng đen của đất nước. Hiện nay, còn nuôi dưỡng mỏ kim cương non. Vì vậy, tại địa phương này vẫn tồn tại truyền thuyết Cô Bé Mỏ Than (hay Cô Bé Mỏ Cây Xanh). Cô yêu cầu ông Ba Mươi phục vụ bên cạnh cô, và cô xin vua cha mẫu mẹ cho cây xanh bao quanh mỏ và tạo ra bóng mát trong bốn mùa để cô hoàn thành nhiệm vụ của cha và mẹ.
Thêm vào đó, cô còn chữa bệnh cho rất nhiều người, đặc biệt là những người bị dở dại hay dở điên. Khi rảnh rỗi, cô thường gọi đàn chim ngũ sắc đến hát, và khi đi về thường mang theo đôi dải thắt lưng màu đen để giữ đền giữ phủ. Theo truyền thuyết, ai nhìn thấy ông rắn có mào sẽ được lên danh lên giá, nhưng phải là người tốt bụng không có tâm tà. Xưa kia, những người đàn bà bụng mang dạ chửa phải đi vòng qua cửa cô cách nửa dặm. Bất kể ai đến thăm cô đều phải bỏ nón mũ xin cô giúp đỡ. Tuy nhiên, nếu có ai có tâm tà, cô sẽ làm cho gia trung náo loạn.
12. Cô bé Thủy Cung (Cô bé Thoải Cung)
Cô ấy sống tại tòa Thoải Cung, vừa xinh đẹp vừa tài giỏi, có khả năng thao túng thời tiết. Hiện tại, chưa có thông tin về những câu chuyện thần thoại liên quan đến cô ấy và cũng chưa biết đến những địa điểm thờ cô.
Trả lời