Tứ phủ Chầu Bà, hay Tứ phủ Thánh Mẫu là những vị thánh nữ thay vị trí Thánh Mẫu quản lý khắp bốn phủ. Hiện nay, trong hệ thống thờ tự của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ chưa có sự đồng nhất về số lượng các vị Thánh Chầu. Tuy nhiên, về cơ bản các vị hiện diện khắp bốn phủ: Thiên phủ, Nhạc phủ, Thoải phủ, Địa phủ nên được gọi là Tứ phủ Chầu Bà. Còn về trang phục, trong đền thờ và trong nghi lễ hầu đồng các Thánh Chầu thường mặc màu áo khác nhau tùy thuộc vào từng phủ. Cùng Lời Phật tìm hiểu trong bài viết này nhé.
Nhà hàng Đệ Nhất
”Sớm hôm mai vui vẻ đền rồng.
Ngày chơi phủ tía lầu hồng Chầu Đệ Nhất vào ra.
Khăng khăng giữ sổ tam tòa.
Lên đền chầu Chúa Liễu Hoa cầm quyền”.
(Trích Văn Chầu Đệ Nhất).
Chầu Đệ Nhất, còn được gọi là Chầu Bà Đệ Nhất Thượng Thiên. Trong dân gian có quan niệm Chầu là Quế Hoa Công chúa gần gũi với Thánh Mẫu Thần phủ và Chầu quản lý Trời cao (miền Trời). Trong đền thần và trong lễ hầu đồng của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ, Chầu cầm áo màu đỏ biểu trưng cho Thiên phủ. Tuy nhiên, Chầu hiếm khi xuất hiện.
Đền, điện, phủ chính thờ Chầu Đệ Nhất hiện tại vẫn chưa được biết rõ, tuy nhiên, vì Thánh Chầu gần gũi với Thánh Mẫu Thần chủ nên ở những nơi chính thờ Thánh Mẫu, cũng có nơi thờ Chầu.
Theo niềm tin đó, Chầu Đệ Nhất là Chầu Bà Phủ đền ở PHủ Dầy, được Thánh Mẫu giao quyền giữ sổ tam tòa, cầm cân đo định tội ác của con người.
Nhà hàng Đệ Nhị
Chầu Đệ Nhị hoặc Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn, được truyền thông là Chầu Bà Khâm sai của Thánh Mẫu Thượng Ngàn, quản lý vùng rừng núi. Trong đền thờ và trong lễ hầu đồng của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ, Chầu thường đội áo màu xanh lá cây (đại diện cho Nhạc phủ) và đội khăn buồm. Chầu Bà là vị Thần Chầu thường xuyên ngự cùng đồng bàn tài, mang lại may mắn cho đệ tử. Khi có đàn đồng, Chầu Bà xuất hiện để chứng kiến tòa sơn trang, chứng kiến mâm giầu (trầu) trình, đôi khi còn đưa khăn để bóng cho tân đồng trong lễ khai trương.
Đền Đồng Đuông, thuộc xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái được xem là nơi chính thờ Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn. Ngày lễ đền diễn ra vào ngày Mão đầu tháng Giêng và ngày Mão đầu tháng Chín (âm lịch) hàng năm.
Nhà hàng Đệ Tam
Chầu Đệ Tam là người đại diện của Thánh Mẫu Thoải cung, Ngài mặc áo màu trắng biểu trưng cho Thoải phủ. Theo truyền thống, Thánh Chầu thường chữa bệnh cho mọi người và giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn.
Trong dân gian, quan niệm về ngài bị ảnh hưởng từ thần tích Thánh mẫu Thoải cung, do đó người ta tin rằng Chầu Đệ Tam là vị thánh có diện mạo buồn rầu.
Trong lễ hầu đồng, Chầu Đệ Tam hiếm khi xuống đồng và cũng hiếm khi vui chơi. Chỉ khi có đại đàn, hoặc khi đến các đền thờ Thoải phủ, thanh đồng sát căn mới kiều thỉnh Ngài. Trong đại đàn mở phủ, cũng có thể Thánh Chầu trở lại để trao diện cho tân đồng.
Vì là khâm sai của Thánh Mẫu Thoải cung, nên nơi chính thờ Thánh Mẫu cũng là thờ Chầu Đệ Tam.
Ngày tiệc Chầu là ngày 18 tháng Tư âm lịch hằng năm.
Nhà hàng Đệ Tứ
Hay còn được gọi là Chầu Đệ Tứ Khâm sai, vị Thánh Chầu này thuộc về Địa phủ (khu vực đất đai) và có quyền Khâm sai Tứ phủ. Ngài đã được sắc phong là Chiêu Dung Công chúa và trang phục của Chầu thường có màu vàng, biểu trưng cho Địa phủ. Theo truyền thuyết, ngài được sinh ra tại xã An Thái, trấn Sơn Nam (hiện là huyện Vụ Bản, Nam Định).
Trong tín ngưỡng Thờ Mẫu Tứ phủ, Chầu Đệ Tứ không chỉ giữ vai trò Khâm sai mà còn giữ sổ Tứ phủ, quản lý đời sống của các thành viên (những người trực tiếp thực hiện Tín ngưỡng), thường thực hiện các nghi lễ xua đuổi quỷ, trừ tà, ban phước, ban may mắn cho các đệ tử.
Bởi vì chung quê hương và có mối quan hệ thân thiết với Thánh Mẫu Thần chủ, trong lễ Giáng Sinh thứ hai, nên tại quần thể khu di tích Phủ Dầy có đền chính thờ Chầu Đệ Tứ. Ngoài ra còn có đền Cây Thị – đền Chầu Đệ Tứ, xã Hà Ngọc, huyện Hà Trung, tỉnh Thanh Hóa.
Ngày tiệc Chầu là ngày 14 tháng Ba (âm lịch) hàng năm.
Nhà hàng Đệ Ngũ
Hay còn được gọi là Chầu Năm Suối Lân, là vị Thần Chầu quản lý khu vực núi rừng Suối Lân, tỉnh Lạng Sơn. Ngài hiếm khi xuất hiện trong các nghi lễ hầu đồng. Theo truyền thống, ngài là Công chúa từ miền thượng xuống, dừng chân tại Suối Lân, nỗ lực giúp đỡ người dân trong việc kinh doanh, sau đó biến mất và trở thành một linh hồn giúp đỡ người dân đánh bại ma quái.
Trong đền thần và trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ, Chầu Đệ Ngũ thường mặc áo màu xanh trời. Đền chính thờ Chầu ở Suối Lân, Sông Hóa, huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn.
Ngày tiệc Chầu là ngày 20 tháng Năm (âm lịch) hằng năm.
Chầu Lục
Chầu Lục, còn được gọi là Chầu Lục Cung Nương, Chúa Lục… Là một Thánh Chầu thuộc về Nhạc phủ (khu vực rừng). Theo truyền thống, Chầu được cho là người Nùng, được sinh ra trong gia đình Trần ở Lạng Sơn. Trong đền thần và trong các nghi lễ hầu đồng của Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tứ phủ, Ngài mặc áo màu tím hoặc màu làm.
Trong ý thức của người dân, Chầu Lục thường thực hiện việc chấm đồng, cung cấp thuốc chữa bệnh và mang lại may mắn trong kinh doanh. Khi tham gia vào nghi lễ hầu đồng của Tín ngưỡng Thờ mẫu Tứ phủ, Chầu Lục thường thực hiện các nghi lễ, trình diễn đàn sơn trang, thả khăn (khi mở phủ) và phân phát tài lộc cho tất cả các gia đình.
Đền chính thờ Chầu Lục là Lục Cung Linh Từ, thôn 94 xã Hòa Lạc, huyện Hữu Lũng, Lạng Sơn.
Chầu Bảy
”Thỉnh mời Chầu Bảy Kim Giao.
Thái Nguyên, Mỏ Bạch, Chầu ra ngự đồng”.
(Trích Văn Chầy Bảy).
Chầu Bảy hoặc Chầu Bảy Kim Giao là một vị Thánh Chầu hiếm khi xuất hiện đồng nhất trong Tứ phủ Chầu Bà. Theo truyền thuyết, Chầu sinh ra trong một gia đình người dân tộc Mọi ở đất Mỏ Bạch, Thái Nguyên, đã có công giúp hai bà Trưng đánh bại giặc xâm lăng, dạy người dân canh tác và kinh doanh. Sau khi trở thành Thánh, Chầu được giao quyền cai quản vùng núi rừng Mỏ Bạch, (tuy nhiên, dân gian thường cho rằng, địa danh Kim Giao thường được liên kết với tôn hiệu của Chầu thuộc tỉnh Ninh Bình).
Trong thần điện và trong nghi lễ hầu đồng, Chầu Bảy ngự mặc trang phục màu lam hoặc màu vàng, Đền chính thờ Ngài là đền MỎ Bạch, Thanh Liên, MỎ Bạch, tỉnh Thái Nguyên.
Ngày tiệc Chầu là rằm tháng Bảy (âm lịch) hằng năm.
Chầu Bát
Chầu Bát hoặc Tiên Chúa Bát Nàn, Bát Nàm Đông Nhung Đại Tướng quân…Truyền thống được biết đến khi còn sống trên trần gian với cái tên Vũ Thị Thục (Thục Nương). Bà là nữ tướng của hai chị em Trưng đã có thành tựu trong cuộc chiến chống lại quân xâm lược của Tô Định. Bà không quên vai trò của mình như một phụ nữ, luôn quan tâm đến đời sống của người dân và làm hài lòng lòng người. Sau khi hiển thánh, bà tiếp tục giúp đỡ đất nước và nhân dân từ âm phủ. Trong đền thờ và trong nghi lễ hầu đồng của tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ, Chầu Bát được mặc áo màu vàng.
Đền chính thờ Chầu Bát hiện nay được biết đến nhiều nhất là ở các địa điểm: đền Tiên La, thôn Tiên La, xã Đoan Hùng, huyện Hưng Hà, tỉnh Thái Bình; đền Tân La, thôn Đoàn Thượng, xã Bảo Khê, thành phố Hưng Yên; ngoài ra còn có đền Chầu Bát ở Chị Lăng, Lạng Sơn hay ở Phượng Lâu, huyện Bạch Hạc nay thuộc Việt Trì, Phú Thọ cũng chính là quê hương của Chầu.
Ngày tiệc Chầu là ngày 17 tháng Ba (âm lịch) hằng năm.
Chầu Cửu
”Tiếng đồn vang khắp đâu đâu.
Kẻ xin phép Thánh, người cầu bùa thiêng.
Nén nhang bát nước khấn nguyền.
Lễ kêu Chầu Cửu dâng lên tam tòa”.
(Trích Văn Chầu Cửu).
Chầu Cửu, còn được gọi là Chầu Chín Cửu Tỉnh, là một Thánh Chầu được truyền từ Thiên giới, xuống trần giúp đỡ dân chúng. Ngày hiển linh xảy ra ở vùng Thanh Hóa và gần Thánh Mẫu Thần chủ. Trong đền thần và trong nghi lễ hầu đồng của Tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ, Ngại ngự áo màu hồng.
Về địa điểm chính thờ Chầu Cửu, cho đến ngày nay, đền Sòng Sơn, Bỉm Sơn, Thanh Hóa là những địa danh được biết đến nhiều nhất.
Ngày tiệc Chầu Cửu là ngày 9 tháng Chín âm lịch hằng năm.
Chầu Mười
”Ai lên Đồng Mỏ, Chị Lăng.
Nhớ người nữ kiệt cứu dân tiền triều.
Nước non gặp vận hiểm nghèo.
Chầu Mười Đồng Mỏ sớm chiều xông pha”.
(Trích Văn Chầu Mười).
Chầu Mười, hay Chầu Mười Đồng Mỏ liên quan đến truyền thuyết rằng: Chầu ban đầu là người Thổ ở vùng Đồng Mỏ, Lạng Sơn. Trong thời kỳ vua Lê Thái Tổ thịnh vượng đất nước, Chầu là một nữ tướng tài ba có đóng góp giúp vua đánh đuổi quân Minh, ghi danh trong trận đánh Chi Lăng, Xương Giang trở thành huyền thoại. Khi mùa thu kết thúc, chầu trở về thế giới tâm linh, nhân dân nhớ ơn nên xây dựng đền MỎ Ba tại quê nhà, để mãi mãi thời gian trôi đi.
Trong thần điện và trong nghi lễ hầu đồng, Chầu Mười mặc áo màu vàng thường truyền đạt lương thực cho con người có đủ đồ ăn và ấm no.
Đền chính tôn thờ Chầu là Mỏ Ba Linh Từ, thuộc huyện Đồng Mỏ, tỉnh Lạng Sơn. Ngày lễ Chầu diễn ra vào ngày 20 tháng Chín âm lịch hàng năm.
Chầu Bé
Trong hàng Tứ phủ Thánh chầu, bên cạnh Chầu Đệ Nhị và Chầu Lục, Chầu Bé cũng là một Thánh thuộc Nhạc phủ, quản lý tòa sơn trang trên núi rất tốt và linh thiêng.
Theo truyền thống, Chầu Bé được cho là một vị thần của người Nùng sinh ra ở Lạng Sơn, sau khi qua đời đã trở thành một linh hồn bảo vệ dân chúng và đất nước. Trong đền thờ và trong nghi lễ hầu đồng, Chầu thường mặc áo màu chàm, xanh lam hoặc đen, đeo khăn thổ cẩm và đi dép xà cạp. Theo một số nguồn tin cổ đại, khi hầu Chầu Bé không cần đổi khăn, đàn tiễn.
Chính tòa thờ Chầu Bé ở ngoại ô đền Công đồng Bắc Lệ, xã Tân Thành, huyện Hữu Lũng, tỉnh Lạng Sơn. Ngày lễ Chầu là ngày 20 tháng Chín âm lịch hàng năm.
Chầu Thủ Đền
Chầu Thủ đền có một số quan điểm khác nhau như Chầu Bé Thoải, quản lý ở đền, điện, phủ trong Tín ngưỡng thờ Mẫu Tứ phủ. Tuy nhiên những nơi thờ các vị Thánh thuộc phru nào thì Chầu Thủ đền cũng thuộc về phủ đó, và ngự áo theo màu đại diện từng phủ.
Trong nghi lễ hầu đồng, Chầu Thủ đền ít khi giáng về.
Chúa Nước Đổ
Chúa Thác Bờ được truyền đồ là nàng tiên giáng sinh vào gia đình của người dân tộc Mường ở Hòa Bình, tên là Đinh Thị Vân. Trong cuộc đời, ngài đã có công giúp vua Lê Thái Tổ đánh bại kẻ thù, và sau đó biến thành một linh hồn bảo vệ an toàn cho những chiếc thuyền của người dân khi đi qua sông Đà.
Trong lễ hầu đồng của Tín ngưỡng thờ Mẫu, có thanh đồng kiều thỉnh Chúa Thác Bờ thay thế cho Chầu Đệ Tam, tuy nhiên, theo các vị đồng cổ thì Ngài là nhân thần nên kiều thỉnh Ngài sau hàng Tứ phủ Thánh Chầu.
Khi về đồng, ngài ngự áo màu trắng, quần đen, thắt đai xanh đúng kiểu người dân tộc Mường ở Hòa Bình.
Đền chính thờ Chúa Thác Bờ nằm ở xã Thung Nai, huyện Cao Phong, tỉnh Hòa Bình. Còn một ngôi đền khác ở xã Vầy Nưa, huyện Đà Bắc, tỉnh Hòa Bình không chỉ thờ Chúa Thác Bờ mà còn thờ Cô Bé Thác Bờ – một vị thần Dao đã có đóng góp quan trọng cùng Chúa Thác Bờ trong việc đánh đuổi kẻ thù.
Ngày lễ đền Thác Bờ diễn ra vào ngày 8 tháng Giêng âm lịch hàng năm, ngày kỷ niệm Chúa Thác Bờ là vào ngày 12 tháng Tư âm lịch hàng năm.
Nguồn tư liệu: Tín ngưỡng Thờ Mẫu Tứ phủ – Chốn thiêng nơi cõi thực.
Trả lời