Theo Lời Phật tim hiểu, xếp thứ hai trong danh sách Thập Nhị Vị Chầu Bà, Chầu Đệ Nhị (hay còn gọi là Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn) được xem là người quản lý các khu rừng cao nguyên, có quyền lực trên 81 cửa ngàn ở Việt Nam. Vậy, huyền thoại về Chầu Đệ Nhị là gì? Đền Chầu Đệ Nhị nằm ở đâu? Văn Chầu Đệ Nhị là gì? Hãy cùng Lời Phật khám phá thêm thông tin trong bài viết này.
Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn ban đầu là một thiên thần tiên nữ, là con gái của vua Đế Thích. Trong bốn Chầu Bà, bà là Chầu có quyền lực cao nhất ở tòa Sơn Trang, chỉ sau Chầu Đệ Nhất. Bà quản lý 36 địa danh đất – những vùng được phong tặng như Đông Cuông, Tuần Quán, Bảo Lạc, Hà Giang, Tuyên Quang. Bà là một hình mẫu cho người dân trên đỉnh núi.
Truyền thuyết Chầu Đệ Nhị kể rằng: Chầu Đệ Nhị (còn gọi là Đông Quang Công Chúa) có tên thật là Lê Thị Kiểm. Bà là vợ của ông Hà Văn Thiên, một người Tày Đông Cuông được triều đình ủy thác quản lý vùng Đông Cuông và ngoại vi. Ông Thiên là hậu duệ của trại chủ Quy Hóa – Hà Đặc, Hà Bổng và đã hy sinh trong cuộc chiến chống lại quân Nguyên. Ông bà có một con trai, là Ông Hoàng Báo Đông Cuông. Sau khi Ông Thiên qua đời, bà Kiểm và con trai đã ở lại Đông Cuông và giúp dân địa phương bằng cách dạy họ lập ấn lập bản, trồng trọt chăn nuôi và chữa bệnh cứu người. Sau khi bà qua đời, bà được tôn thánh là Chầu Đệ Nhị và được coi là một vị thánh giúp đỡ dân làng vượt qua dòng sông Thao. Người dân đã xây dựng một miếu thờ ông bên Ghềnh Ngai ở hữu ngạn sông Hồng và hai mẹ con bà được tôn thờ tại bên tả ngạn đối diện. Sau đó, miếu đã được tái tạo và đổi tên thành Đền Đông Cuông.
Phục vụ cho Chầu Đệ Nhị
Chầu Bà Đệ Nhị Thượng Ngàn là một trong những Chầu quan trọng nhất trong hàng Chầu. Từ những người mới đến đến những người cũ, ai cũng đến Chầu để cầu tài lộc. Khi văn thỉnh Chầu được đọc lên, Chầu sẽ đánh dấu hai ngón tay phía bên phải và mặc y phục truyền thống của dân tộc, kèm theo chiếc khăn buồm.
Khi Chầu về nhận lễ, không cần đổi trang phục sang trọng: tổ chức khai quang và lễ bằng các màn múa quạt, múa mồi, chứng vàng thoi núi, múa tay tiên, đeo đai màu xanh và kiềng bạc, đeo hoa tai, quay dao và xách túi. Ngài cúng đồng hiến thánh thủy hoặc cúng hoa quả, lương thực, lễ vật và chia sẻ cho mọi người.
Chầu cũng thường được sử dụng trong các buổi biểu diễn âm nhạc để trình diễn đàn Sơn Trang, và có thể tham gia dù không đủ bốn tòa. Ngoài ra, khi có quân lính mới, thường có nghi thức thỉnh chầu sang khăn để chào đón.
Đặc biệt, Chầu Đệ Nhị thường được sử dụng trong các dịp lễ tiệc như lễ Thượng Nguyên, và có nghi thức là “trình giầu”. Khi Chầu được sử dụng, những con nhang đệ tử nào có căn số và đã lập bát hương bản mệnh sẽ ngồi giữa chiếu ngự, phủ khăn đỏ. Trên đầu họ đội một mâm giầu trình bao gồm cau, lá trầu, vỏ thuốc, thuốc lào, thuốc lá,…Và đặt lên mâm giầu trình 13.000 đồng (có nơi là 15.000 đồng) để dâng Chúa Sơn Trang và 12 vị tiên cô hầu cận. Lúc đó, Chầu sẽ cầm bó mồi hoặc hương đã chát để khai cuông, chứng mâm giầu rồi xin tiền đài. Nếu được nhất âm nhất dương (1 đồng tiền sấp, 1 đồng tiền ngửa) nghĩa là Phật thánh đã chứng cho người đội giầu đó.
Đền tôn kính Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn
Đền Chầu Đệ Nhị được biết đến bởi tên gọi đền Đông Cuông, là một trong những địa điểm linh thiêng được tôn vinh ở khắp nơi có rừng núi và Mẫu Đệ Nhị ngự. Tuy nhiên, khi tham quan đền, người ta thường nghĩ đến Đền Đông Cuông ở tỉnh Yên Bái – nơi đây là điểm đến nổi tiếng và có liên quan đến lịch sử của Chầu Đệ Nhị.
Đền Đông Cuông được biết đến với nhiều tên gọi như Đền Đông, Đền Mẫu Đông Cuông, Đông Quang linh từ, Đền Chầu Đệ Nhị thượng ngàn. Nơi này là một trong hai đền lớn ở thượng lưu sông Hồng, đã tồn tại từ lâu, đặt tại thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái.
Trong đền thờ, cung thờ Chầu Đệ Nhị và Quan Hoàng Báo – con trai của Chầu Đệ Nhị cùng hai tượng hầu cận bị cấm. Ngoài ra, gian giữa bệ thờ Công Đồng Tứ Phủ có 5 tượng quan. Bên phải theo hướng nhà đền thờ có 12 cô sơn trang, còn bên trái là tòa thờ Trần Triều và hai cô hầu cận.
Kinh nghiệm mua đồ để thờ cúng Chầu Đệ Nhị
Mỗi năm vào ngày 2/11 âm lịch là ngày tiệc Chầu Đệ Nhị Thượng Ngàn. Vì vậy, đến ngày này hay đầu tháng, đầu năm, du khách và người dân khắp nơi lại hành hương và mang con nhang, đệ tử đến đền Chầu để tôn kính và cầu nguyện cho sự bình an của gia đình. Khi đi, mọi người đều chuẩn bị lễ vật cẩn thận và thành tâm.
Bên cạnh các sản phẩm như hoa tươi, trái cây tươi, bánh kẹo, xôi gà, quý khách cũng có thể xem qua các mẫu Oản Tài Lộc đẹp, sang trọng và được trưng bày trong thời gian lên đến 6 tháng. Oản Tài Lộc là một tác phẩm nghệ thuật được trang trí tỉ mỉ, trang trọng và phù hợp để đặt trong không gian cúng lễ. Đây là một vật phẩm lễ tế thích hợp để dâng lên các vị thần. Vì đây là một loại bánh linh thiêng của dân tộc, liên quan đến tín ngưỡng tâm linh từ xa xưa. Hiện nay, các nghệ nhân ở nhiều nơi đã sáng tạo ra những mẫu oản được thiết kế độc đáo, sang trọng và được nhiều khách hàng lựa chọn để dùng làm đồ lễ dâng thần Tứ Phủ.
Khi muốn chọn oản lễ dâng Chầu Đệ Nhị, bạn nên chọn những chiếc oản màu xanh lá cây để tạo sự tâm linh. Đây là màu sắc của y phục Chầu Đệ Nhị khi ngự trên đồng. Oản dâng Chầu Đệ Nhị được trang trí tỉ mỉ và tinh xảo từng chi tiết nhưng vẫn giữ nguyên ý nghĩa tâm linh như mẫu Oả như sau:
Tài liệu Chầu Đệ Nhị
Bản 1
Dâng văn tiên chúa thượng ngàn.
Đông Cuông tuần quán giáng đàn chứng đây.
Trên ngày gió cuốn rung cây.
Dưới khe cá lội chim bay về ngàn.
Canh khuya nguyệt lặn sao tàn.
Chiếc thoi bán nguyệt khoan khoan chèo vào.
Gập ghềnh quán thấp lầu cao.
Khi ra núi đỏ lúc nào ngàn xanh.
Thượng ngàn Đệ Nhị tối linh.
Ngôi cao công chúa quyền hành núi non.
Anh linh đã khắp tiếng đồn.
Sấm ran mặt bể mưa tuôn đầu ghềnh.
Da ngà mặt phượng long lanh.
Mặt hoa tươi tốt tóc xanh rườm rà.
Nhị hồng tuyết điểm mầu da.
Cổ tay tựa ngà đầu vấn tóc mai.
Vốn dòng công chúa Thiên Thai.
Giáng sinh hạ giới quản cải Thượng Ngàn.
Quản cai các lũng các lang.
Sơn tinh cầm thú hổ lang khấu đầu.
Khắp hoà tam thập lục châu.
Chín từng khe suối một bầu tiêu dao.
Dong chơi ngàn quế ngàn đào.
Khi ra thác cái lúc vào thác con.
Chim kêu vượn hót véo von.
Chớp bể đồi đoạn mưa nguồn từng cơn.
Khi nương gió lúc lại thác gièm.
Khi bẻ cành quế khi vin cành hồng.
Vui chơi nước nhược non bồng.
Phố Cát đền Sòng sông Cả sông Thao.
Lân rờn Phượng múa thấp cao.
Ngày mây thấp thoáng trăng sao lững lờ.
Nón buồm vai quẩy lẵng hoa.
Đền khi phủ nọ vào ra chơi bời.
Khi thanh vắng lúc lại êm trời.
Ngồi trên đỉnh núi ghẹo người Hằng Nga.
Tang tính tình thôi đọc lại ca.
Bẻ bai giọng Xá ê a giọng Mường.
Tiếng Kinh tiếng Mán tỏ tường.
Lục châu quan hoả lúi lường líu lo.
Dong chơi bát cảnh ngũ hồ.
Đua chèo bẻ lái hò dô lại về.
Khi chơi ngàn mái ngàn ngàn me.
Ngàn giang ngàn nứa trúc tre ngàn vầu.
Đôi cô Thổ Mán theo hầu.
Cô xe chỉ thắm cô xâu hạt vàng.
Sơn Lâm dọn quán bán hàng.
Non xanh đủng đỉnh tuyết sương gieo hò.
Khăn xanh áo lục nhởn nhơ.
Khi vào ba dội lúc vô đường chèo.
Môi son má phấn mỹ miều.
Miệng cười hoa nở mọi chiều mọi hay.
Đèn trăng quạt gió màn mây.
Bóng thông che tán bóng mai tựa hình.
Đi suối lúc lại về ghềnh.
Đua chèo tiếng phách tiếng sênh reo hò.
Chè tàu ba chén tính ưa.
Thanh bông hoa quả ngự thừa lại ban.
Yêu ai tài lộc chầu ban.
Ghét ai chầu quở khôn ngoan được nào.
Xem trong sự tích tân la.
Vậy nên phúc đẳng hà sa vô cùng.
Đệ tử dốc một lòng thành kính.
Dâng bản văn trình chầu ngự giáng lâm.
Mời chầu giáng phúc từ trung.
Khuông phù đệ tử tăng long thọ trường.
Bản 2
Chúa tiên loan giá phượng đình.
Hộ phù luyện phép cứu sinh cho đời.
Đấng anh linh nơi nơi ngưỡng phục.
Chúa ban hành ngũ phúc cho dân.
Tối tuần tối tú anh linh.
Chúa thường giáng ngự trăng thanh bốn bề.
Cảnh non xanh đi về hoa đón.
Núi trập trùng vời vợi ngôi cao.
Đông Cuông Tuần Quán ra vào.
Lắng nghe suối chảy thấp cao đổ nguồn.
Dạo bốn phương qua đền Trái Hút.
Qua Bảo Hà thánh thót nhạc rung.
Phố Lu dạo cảnh công đồng.
Lao Cai ,Phố Mới ,Đầm Hồng dạo chơi.
Mẫu Đông Cuông soi đời vời vợi.
Tấc lòng thành vạn tội Mẫu Thương.
Lòng thành thắp một tuần hương.
Có Chầu Tuần Quán Đông Cuông giáng thề.
Lầu gác khuê áo đào ngắn vạt.
Vẻ long lanh kiềng bạc atrâm cài.
Anh linh dậy bốn phương trời.
Có Chầu Tuần Quán giáng nơi điện tiền.
Chầu về lai giáng bản đền.
Khuông phù đệ tử thiên niên thọ trường.
Bản 3
Đêm Đông Cuông sương rơi lác đác.
Nghe tiếng gió rừng xào xạc canh khuya.
Dế kêu đồi núi vắng tanh.
Xa nghe xào xạc năm canh gió gào.
Con đường mòn dẫn lối vào hang động.
Chầu giáng sinh trên đất tổ Đông Cuông.
Năm thân ngày mão giờ dần.
Rủ nhau chiêm bái trên đền Đông Cuông.
Dọc sông hồng rì rào nước chảy.
Xuôi theo dòng cho tới đền Mậu A.
Con tìm vào đền mẫu Đông Cuông.
Con sông uốn khúc chảy quanh bản làng.
Đền thờ Chầu lều tranh mái lá.
Cột chạm rồng hóa đá rêu phong.
Con dâng văn tiên Thánh thượng ngàn.
Dâng văn tiên Thánh thượng ngàn.
Đông Cuông tuần quán giáng đàn chứng đây.
Trên ngày gió cuốn rung cây.
Dưới khe cá lội chim bay về ngàn.
Canh khuya nguyệt lặn sao tàn.
Chiếc thoi bán nguyệt khoan khoan chèo vào.
Gập ghềnh quán thấp lầu cao.
Khi ra núi đỏ lúc nào ngàn xanh.
Thượng ngàn Đệ Nhị tối linh.
Ngôi cao công chúa quyền hành núi non.
Anh linh đã khắp tiếng đồn.
Sấm ran mặt bể mưa tuôn đầu ghềnh.
Da ngà mặt phượng long lanh.
Mặt hoa tươi tốt tóc xanh rườm rà.
Nhị hồng tuyết điểm mầu da.
Cổ tay tựa ngà đầu vấn tóc mai.
Vốn dòng công chúa Thiên Thai.
Giáng sinh hạ giới quản cải Thượng Ngàn.
Quản cai các lũng các lang.
Sơn tinh cầm thú hổ lang khấu đầu.
Khắp hoà tam thập lục châu.
Chín từng khe suối một bầu tiêu dao.
Dong chơi ngàn quế ngàn đào.
Khi ra thác cái lúc vào thác con.
Chim kêu vượn hót véo von.
Chớp bể đồi đoạn mưa nguồn từng cơn.
Khi nương gió lúc lại thác gièm.
Khi bẻ cành quế khi vin cành hồng.
Vui chơi nước nhược non bồng.
Phố Cát đền Sòng sông Cả sông Thao.
Lân rờn Phượng múa thấp cao.
Ngày mây thấp thoáng trăng sao lững lờ.
Nón buồm vai quẩy lẵng hoa.
Đền khi phủ nọ vào ra chơi bời.
Khi thanh vắng lúc lại êm trời.
Ngồi trên đỉnh núi ghẹo người Hằng Nga.
Tang tính tình thôi đọc lại ca.
Bẻ bai giọng Xá ê a giọng Mường.
Tiếng Kinh tiếng Mán tỏ tường.
Lục châu quan hoả lúi lường líu lo.
Dong chơi bát cảnh ngũ hồ.
Đua chèo bẻ lái hò dô lại về.
Khi chơi ngàn mái ngàn ngàn me.
Ngàn giang ngàn nứa trúc tre ngàn vầu.
Đôi cô Thổ Mán theo hầu.
Cô xe chỉ thắm cô xâu hạt vàng.
Sơn Lâm dọn quán bán hàng.
Non xanh đủng đỉnh tuyết sương gieo hò.
Khăn xanh áo lục nhởn nhơ.
Khi vào ba dội lúc vô đường chèo.
Môi son má phấn mỹ miều.
Miệng cười hoa nở mọi chiều mọi hay.
Đèn trăng quạt gió màn mây.
Bóng thông che tán bóng mai tựa hình.
Đi suối lúc lại về ghềnh.
Đua chèo tiếng phách tiếng sênh reo hò.
Chè tàu ba chén tính ưa.
Thanh bông hoa quả ngự thừa lại ban.
Yêu ai tài lộc chầu ban.
Ghét ai chầu quở khôn ngoan được nào.
Xem trong sự tích tân la.
Vậy nên phúc đẳng hà sa vô cùng.
Đệ tử dốc một lòng thành kính.
Dâng bản văn trình chầu ngự giáng lâm.
Mời chầu giáng phúc từ trung.
Khuông phù đệ tử tăng long thọ trường.
Trả lời