Đền Mẫu Ỷ La là một di tích lịch sử được công nhận cấp Quốc gia vào ngày 18 tháng 3 năm 2016.
Câu chuyện thú vị về Đền Mẫu Ỷ La
Theo Lời Phật, Đền Mẫu Ỷ La cùng với Đền Hiệp Thuận (Đền Hạ) và Đền Mẫu Dùm (Đền Thượng) tạo nên một khu di tích thờ hai công chúa của Vua Hùng là Phương Dung Công Chúa và Ngọc Lân Công Chúa.
Theo sách “Đại Nam nhất thống chí”, có một câu chuyện thần thoại về hai công chúa như sau: Xưa kia, hai nàng công chúa con của Vua Hùng là Phương Dung và Ngọc Lân đã đến bên bờ sông Lô (thuộc thôn Hiệp Thuận) và đậu thuyền. Đêm đó, khi trời mưa to và gió lớn, hai nàng đã biến mất. Người dân trong khu vực coi đó là điềm báo xấu và xây dựng Đền Hạ (xây dựng năm 1738) để thờ cúng hai công chúa. Còn Ngọc Lân Công Chúa còn được gọi là Ngọc Lan Công Chúa hoặc Mai Hoa Công Chúa, Phương Dung Công Chúa còn có tên là Quỳnh Hoa Công Chúa. Hai công chúa này được tôn làm các Thánh Mẫu. Có người còn cho rằng hai công chúa này chính là hiện thân của con gái của vua Long Vương.
Trong thời kỳ Triều Nguyễn, khi nghe tin có một nhóm người loạn sắp tấn công vào thành phố, người dân đã đem tượng Mẫu từ Đền Hạ chạy vào thôn Gốc Đa xã Ỷ La để tránh khỏi nguy hiểm. Khi nguy hiểm qua đi, người dân đã cùng nhau xây dựng một ngôi đền mới để thờ cúng Thánh Mẫu trên mảnh đất đó. Đó chính là Đền Ỷ La hiện nay (được xây dựng vào năm 1747). Khoảng 20 năm sau đó, vào năm 1767 (có tài liệu nói là 1801), ngôi đền Thượng mới bắt đầu được xây dựng từ hương nhang của Đền Hạ.
Như vậy, Đền Mẫu Ỷ La và Đền Thượng đều bắt nguồn từ Đền Hạ (được gọi là Đền Hiệp Thuận), và cùng thờ cúng hai công chúa của Vua Hùng.
Nét đẹp văn hoá của Đền Mẫu Ỷ La
Mỗi năm, trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 7 theo lịch âm, lễ rước Kiệu Mẫu diễn ra từ Đền Mẫu Ỷ La đến Đền Hạ, sau đó tiếp tục từ Đền Thượng qua sông để tham gia hợp tế. Lễ rước diễn ra trong không khí trang trọng với sự tham gia của người dân địa phương và du khách từ khắp nơi. Người rước Kiệu Mẫu phải là nam và nữ của tỉnh Tuyên Quang. Kèm theo lễ rước là múa lân và âm nhạc. Trong những năm Đền được vua truyền phong, người dân tổ chức lễ đón nhận với tinh thần trọng đại và vui tươi.
Đền Thượng và Đền Mẫu Ỷ La tạo thành một không gian văn hóa độc đáo của vùng đất rừng núi. Lễ hội Đền Mẫu Ỷ La có những đặc điểm riêng, không chỉ thờ cúng Thánh Mẫu, mà còn thờ cúng Thổ công, Thành Hoàng Làng, tế các danh nhân và nhân vật lịch sử của địa phương, lễ cầu tự, cầu mưa…
Di sản văn hóa của Đền Mẫu Ỷ La
Đền Mẫu Ỷ La vẫn lưu giữ nhiều di sản không thể định giá. Trong đền, có 2 quả chuông cổ và 16 tượng cổ, các đồ tế khí làm từ đồng, sành sứ, các hoành phi câu đối, đề từ, sắc phong và thần phả. Điều đáng chú ý nhất là những di sản văn hóa phi vật thể. Đền còn lưu giữ 6 bản sắc phong của 4 vị vua Triều Nguyễn như Đồng Khánh, Thành Thái, Duy Tân, Khải Định trao tặng. Nội dung của các bản sắc phong đều ca ngợi công đức của Thần đã giúp đất nước và nhân dân sống an lành, hạnh phúc và ban tặng những mỹ tự quý giá cho các Mẫu. Ví dụ:
- Sắc phong của vua Đồng Khánh năm 1887 là ”Dực Bảo Trung Hưng”.
- Sắc phong của vua Thành Thái năm 1890 là ”Tề Thục Trung Đẳng Thần”.
- Sắc phong của vua Duy Tân năm 1909 là “Hiệp Thuận Trinh Ý Minh Khiết Tĩnh Quyên Nhàn Uyển Trai Thục Dực Bảo Trung Hưng Phương Anh Phu nhân trung đẳng Thần”.
- Sắc phong của vua Khải Định năm 1923 là: ”Linh Thuý Trung Đẳng Thần”.
Trả lời