Trong Tam Tòa Thánh Mẫu, Mẫu Thoải với bộ trang phục màu trắng đang ngồi bên trái Mẫu Thượng Thiên. Từ “Thoải” được đọc chệch từ chữ “Thủy” có nghĩa là nước, tượng trưng cho thế giới mẫu Thoải được quản lý.
Theo Lời Phật tìm hiểu, với những người sống bằng nghề trồng lúa nước, Mẫu Thoải là một vị thần rất quan trọng. Khi có hạn hán hay lũ lụt, Mẫu luôn sẵn sàng giúp đỡ để đảm bảo mùa màng được thành công. Ngoài ra, Mẫu còn cứu các linh hồn trôi nổi trên sông và ao, cũng như dạy cho dân địa phương cách đóng thuyền và đan lưới bắt cá. Do đó, người dân miền sông nước vô cùng kính mến và ngưỡng mộ Mẫu Thoải.
Nguồn gốc Mẫu Thoải
Trong dân gian lưu truyền rất nhiều huyền tích về Mẫu Đệ Tam Thoải Phủ.
Mẫu Thoải là con gái vua Thủy Tề (Long Vương)
Có hai truyền thuyết Mẫu Thoải xuất thân là con gái của Long Vương:.
Truyền thuyết từ vùng Thái Bình, Nghệ An kể rằng từ thời kỳ hồng hoang, khi đất nước mới được khai mở, vua Kinh Dương Vương đã đi khắp nơi. Trong một lần đi xa, ông đã gặp được một cô gái xinh đẹp, là con gái của Long Vương, và đã cưới nàng làm vợ. Sau này, bà sinh ra Sùng Lãm, vua Lạc Long Quân. Vì là con gái của Long Vương, bà được phân công quản lý các vùng sông biển và ao hồ.
Theo truyền thuyết ở vùng Nghệ An, thêm hai người đã gặp nhau bên bờ sông Lam trong thời gian hiện tại, còn ngày xưa được gọi là sông Thanh Long.
Truyền thuyết về Mẫu Thoải tại Đền Dùm – Tuyên Quang, Đền Xâm Thị và Đền Dầm- Thường Tín – Hà Nội kể rằng Mẫu Thoải cũng là con gái của Vua Thủy Tề, tuy nhiên không đề cập đến hai vợ chồng sinh ra Lạc Long Quân.
Mẫu Đệ Tam ban đầu là con gái của Vua Thủy Tề, sinh sống tại Long Cung. Bà đã gặp và kết duyên với Kính Xuyên – con trai của Vua Đất. Một ngày, khi Kính Xuyên đi vắng, bà đang khâu vá thì bị kim đâm vào tay và chảy máu. Bà đã sử dụng tấm vải lụa trắng để thấm máu, nhưng Thảo Mai – tiểu thiếp của Kính Xuyên – đã lấy tấm lụa đi và giấu điều đó. Khi Kính Xuyên trở về, Thảo Mai đã vu oan cho bà ở nhà làm sao cho Kính Xuyên cảm thấy bà đã tư thông với người khác. Kính Xuyên đã tin vào lời vu khống đó và bắt đóng cũi bỏ bà lên rừng để cho thú dữ ăn thịt. Tuy nhiên, bà đã được sự giúp đỡ của nhiều loài quý mến, chúng đã dâng hoa quả và nước uống cho bà. Cuối cùng, bà đã gặp được Liễu Nghị – một thư sinh quê đất Thanh Miện. Liễu Nghị đã giúp đỡ bà và mang bức thư của bà đến chốn Long Cung để Vua Thủy Tề biết được sự tình. Bằng phép màu, Liễu Nghị đã được đưa xuống Thủy Cung để trình bày mọi chuyện cho Vua Thủy Tề và đòi lại công bằng cho Mẫu Đệ Tam. Bà đã được rước về Thoải Phủ và kết hôn với Liễu Nghị, người đã được giao chức vụ Quốc Tế Thủy Quan.
Trong văn thỉnh Mẫu Thoải cũng có một đoạn nhắc đến giai thoại này:.
”Thỉnh mời Đệ Tam Thánh Tiên.
Xích Lân Long Nữ ngự miền Thoải Cung.
Kính Xuyên sớm kết loan phòng.
Thảo Mai tiểu thiếp ra lòng gieo oan.
Kinh Xuyên chẳng xét ngay gian.
Vàng mười nỡ để lầm than sao đành.
Lòng trời thương kẻ ngay lành.
Xui quan Liễu Nghị nho sinh tìm vào…”.
Dựa theo truyền thuyết, có thể dân gian vẫn gọi cô gái gian xảo là “thảo mai” bởi sự gian xảo của nhân vật Thảo Mai trong câu chuyện này.
Mẫu Thoải là vợ của Vua Thủy Tề
Tại làng Viêm Xá, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh, Mẫu Thoải được tôn là Thành hoàng và có danh hiệu ”Nhữ Nương Nam nữ Nam Hải Đại Vương”. Theo truyền thống của làng, Mẫu Thoải là vợ của vua Thủy Tề và là Hoàng hậu của Thủy cung. Vua Thủy Tề chịu trách nhiệm cho các vấn đề liên quan đến biển, trong khi đó Mẫu Thoải quản lý các vấn đề liên quan đến sông và suối. Bởi vì sông và suối có ở khắp nơi, Mẫu Thoải cũng có mặt ở nhiều địa điểm, đặc biệt là tại các bến sông lớn.
Mẫu Thoải là hóa thân của 3 công chúa của Lạc Long Quân và Âu Cơ
Theo lý thuyết này, Lạc Long Quân đã giao cho ba công chúa quản lý sông biển ở miền nam, bao gồm Thủy tinh Động đình Ngọc nữ Công chúa, Hoàng Bà Đoan khiết Phu nhân và Tam giang Công chúa. Ba công chúa đã xây dinh cơ trên sông Nguyệt Đức và có trách nhiệm quản lý các sông, luồng nước, giảng dạy cách chế tạo thuyền bè và đan các mạng bắt cá. Họ cũng có nhiệm vụ kiểm soát các vị thần mưa, thần gió để bảo vệ khu vực. Các Mẫu còn giúp dân chống lũ và đảm bảo an toàn cho mọi người.
Bổ sung thêm, theo truyền thuyết, Mẫu Thoải được cho là hoàng hậu của Vua Thủy Tề và chỉ liên quan đến một làng nhỏ. Tuy nhiên, truyền thuyết cho biết rằng Mẫu Thoải thực chất là hóa thân của ba công chúa của Lạc Long Quân, tuy nhiên điều này không được chứng minh rõ ràng vì quyền lực quản lý sông biển, ao hồ thuộc về Hoàng cung Thủy Tề. Nếu có, thì có thể coi đó là một phiên bản khác của truyền thuyết Mẫu Thoải.
Câu chuyện về Mẫu Thoải – con gái của Vua Thủy Tề (Long Vương) có thể phù hợp với truyền thống tín ngưỡng thờ Thoải Phủ của người Việt từ lâu đời. Truyền thuyết này được lan truyền khắp đất nước, cho thấy tính thuyết phục của câu chuyện về Mẫu Thoải là rất cao.
Đền Mẫu Thoải ở đâu?
Mẫu Thoải được tôn vinh ở hầu hết các vùng miền sông nước. Tuy nhiên, điều đặc biệt là ở vùng núi Tuyên Quang lại được xem là nơi phát triển của Mẫu Thoải. Có thể là do sự liên quan của Mẫu với Vua Hùng.
Tại Tuyên Quang, có ba ngôi đền thờ Mẫu Thoải bao gồm Đền Hạ (Đền Tam Cờ), Đền Ỷ La và Đền Thượng (Đền Dùm). Đền Hạ là ngôi đền gốc, trong khi hai ngôi đền còn lại được phân tách từ Đền Hạ. Đây là ba ngôi đền chính của Mẫu Thoải liên quan đến sự phát triển của Mẫu.
Mẫu Thoải đã có công lao phục vụ cho nhiều triều đại trong việc chống lại kẻ địch và bảo vệ đất nước. Dấu tích của Mẫu Thoải được phù hợp cho Vua nhà Trần là Trần Nhân Tông khi ông đánh bại quân Nguyên tại vùng Thường Tín, Hà Tây (nay là Hà Nội). Hai ngôi đền chính của Mẫu Thoải được coi là đền Xâm Thị ở xã Hồng Vân và Đền Dầm xã Ninh Sở, là nơi gắn bó với tích Mẫu hiển linh phù vua Trần.
Đền Mẫu Thác Hàn (ở Thanh Hóa) là dấu tích của Mẫu Thoải hiển linh giúp vua Lê Lợi.
Ngoài ra, Mẫu Thoải còn được tôn vinh ở nhiều địa điểm khác nhau. Có thể kể đến Đền Mẫu Thoải ở Lạng Sơn, Đền Bắc Biên – Long Biên, Đền Ghềnh – Gia Lâm….
Trả lời