Tư duy phê phán.
Theo Lời Phật tìm hiểu, nhà triết học cổ Hy Lạp Socrates (469-399B.C.) Đã khuyến khích học sinh suy nghĩ, tìm kiếm thông tin và đưa ra ý tưởng mới trong môi trường học tập. Ông dạy bằng cách đặt câu hỏi theo các tiêu chí như sự sáng tỏ, độ tin cậy, đúng đắn, chính xác, hợp lý và không thiên vị. Phương pháp giảng dạy của Socrates là cốt lõi để phát triển tư duy phê phán và khuyến khích mỗi người tự tìm kiếm con đường riêng cho bản thân.
Thuộc tính của người thành đạt.
Tư duy phê phán. (critical thinking) là quá trình vận dụng tích cực trí tuệ vào việc phân tích, tổng hợp, đánh giá sự việc, ý tưởng, giả thuyết… từ sự quan sát, kinh nghiệm, chứng cứ, thông tin, và lý lẽ nhằm đưa ra nhận định về sự việc, ra quyết định, và hình thành cách ứng xử của mỗi cá nhân.
Tư duy phê phán. là nền tảng để phát triển tư duy độc lập, yếu tố không thể thiếu của sự thành đạt, khi con người thường xuyên đối diện với những vấn đề đa dạng phải giải quyết trong cuộc sống. Tư duy phê phán. là bước đi thiết yếu dẫn đến tư duy sáng tạo. Phê phán khách quan giúp ta có một cái nhìn tích cực tránh cái sai, xấu, lỗi thời và hướng đến cái mới tốt hơn, hoàn hảo hơn, có ích hơn trên con đường không ngừng sáng tạo.
Tư duy phê phán. vận dụng cách nghĩ và lập luận logic với các kỹ năng như phân loại, so sánh, phân tích trình tự, nguyên nhân-tác động, mô hình, phép diễn dịch, quy nạp, loại suy, tổng hợp, dự đoán, lập giả thuyết, đánh giá, ra quyết định, lập kế hoạch và giải quyết vấn đề. Tư duy phê phán. là thuộc tính của những người thành đạt và các nhà khoa học.
Thiếu một triết lý giáo dục.
Đáng tiếc là quan điểm giáo dục, hay còn gọi là triết lý giáo dục, tại nước ta hiện nay tập trung quá nhiều vào việc truyền đạt, nhồi nhét kiến thức mà không đề cao sự phát triển suy nghĩ độc lập. Phương pháp giáo dục của triết gia Socrates đã được sử dụng hơn hai thiên niên kỷ trước và được coi là rất khoa học. Triết gia Pháp J.J. Rousseau đã từng nói rằng: “Nếu chỉ đưa ra một cách nhào nặn con người duy nhất thì anh ta sẽ trở nên vô dụng trong mọi tình huống khác”. Tuy nhiên, học sinh và sinh viên tại nước ta luôn phải đối mặt với áp lực rất lớn từ chương trình quá tải và việc phải làm theo bài mẫu, đáp án mẫu mà không được khuyến khích suy nghĩ độc lập. Điều này không phải do Việt Nam nghèo hay trí tuệ dân tộc thấp, mà là do quan điểm giáo dục chưa đúng đắn.
Với quan điểm giáo dục khác biệt so với thế giới hiện đại, năng lực tư duy sáng tạo và tính linh hoạt sẽ bị giảm dần, dẫn đến nguy cơ tạo ra những người dễ dàng tuân thủ, sa theo, và phụ thuộc vào nhận định của người khác, làm mất đi tính độc lập trong suy nghĩ và hành động, điều này không phù hợp với yêu cầu của cuộc sống.
Rất khó tưởng tượng những người có khả năng đưa Việt Nam trở thành một quốc gia công nghiệp và hiện đại trong tương lai. Cách giáo dục như vậy sẽ không thể đáp ứng được yêu cầu của một thế giới toàn cầu đang thay đổi liên tục với áp lực cạnh tranh khốc liệt trên môi trường làm việc và sống.
Mặc dù đã có nhiều hội thảo, tuyên bố và kế hoạch nâng cao chất lượng giáo dục từ những người có trách nhiệm, nhưng vẫn chưa có một triết lý giáo dục thích hợp được xác định rõ ràng. Vì vậy, sau nhiều năm, chất lượng giáo dục ở nước ta vẫn còn yếu kém. Thêm vào đó, vào năm 2008, chỉ số phát triển giáo dục của Việt Nam đã tụt thêm 9 bậc so với năm 2004, mặc dù dân và Nhà nước đã đầu tư nhiều vào giáo dục và nhận được khoản vay hàng trăm triệu đô la Mỹ từ Ngân hàng Thế giới.
Đã đến thời điểm phải tiến hành một cuộc cách mạng giáo dục từ đầu, tuy nhiên bên cạnh những báo cáo thành tích, không có sự thừa nhận trung thực, thẳng thắn từ những người có trách nhiệm về sự thật và nguyên nhân gốc rễ của tình trạng kém chất lượng đó.
Tìm hiểu thêm: Cách giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non
Môi trường cho tư duy phê phán và tư duy độc lập để phát huy nguồn lực trí tuệ.
Khi được tiếp xúc với các sinh viên đến từ Mỹ và châu Âu đang thực tập tại nước ta, tôi nhận thấy rằng họ rất dũng cảm và tự tin khi trình bày ý kiến của mình, ngược lại với sinh viên năm cuối của chúng ta mặc dù đã được học nhiều kiến thức hơn. Sự khác biệt đó không chỉ bắt nguồn từ văn hóa mà chủ yếu là từ quá trình giáo dục từ những ngày đầu tiên đến trường chứ không chỉ đợi đến đại học. Điều đó có thể rõ ràng hơn nếu chúng ta dự một lớp học mẫu giáo ở các nước Âu Mỹ. Với quan điểm mỗi con người là một thực thể độc đáo, các hệ thống giáo dục ở các nước phát triển ngày càng tập trung vào việc cá nhân hóa quá trình giáo dục và đào tạo dựa trên tính cách, sở thích, năng khiếu và khuyến khích sự phát triển tư duy độc lập và sáng tạo của từng cá nhân.
Nguyên tắc tổ chức “cấp trên phải được phục tùng bởi cấp dưới”, “đa số phải được tôn trọng thiểu số” cần được tuân thủ để đảm bảo hoạt động của tổ chức, tuy nhiên, điều đó không có nghĩa là không cần rèn luyện cho học sinh, sinh viên tư duy độc lập, vì mọi vấn đề đều có hai mặt. Cần rèn luyện cho các em thói quen không bao giờ chấp nhận điều gì mà chưa được suy xét và luôn nhận thức rằng: không có gì là tuyệt đối, sự thật, chân lý không phải lúc nào cũng được đa số, cấp trên chấp nhận; mọi người đều có thể sai, sách cũng có thể sai; chân lý không phải lúc nào cũng thuộc về đa số.
Cần rèn luyện cho trẻ từ nhỏ kỹ năng để đối phó với những khó khăn có thể gặp phải trong cộng đồng, bao gồm: đưa ra kết luận dựa trên suy nghĩ của bản thân mà không bị cho là không trung thành hoặc sai; có ý kiến khác biệt với đa số mà không bị coi là kỳ quặc; dũng cảm thừa nhận khi không biết hoặc không thể làm điều gì đó mà không bị coi là thiếu hiểu biết hay kém năng lực; thay đổi suy nghĩ khi phát hiện mình sai mà không bị xem là không kiên định.
Trong quá khứ, nhiều quốc gia đã chậm phát triển, tụt hậu hoặc thậm chí suy sụp do dân chúng, đặc biệt là viên chức trong bộ máy nhà nước không dám thể hiện suy nghĩ của mình, không dám chỉ trích những điều không hợp lý và không dám đề xuất những ý tưởng mới mẻ mà không phù hợp với ý kiến của lãnh đạo. Một xã hội với đa số là những người thụ động trong tư duy và hành động sẽ dẫn đến sự trì trệ, và việc khai thác tiềm năng trí tuệ sẽ bị ngăn cản, đặc biệt là khi những người đó được đưa lên vị trí lãnh đạo. Tình trạng này sẽ tạo ra một rào cản đáng sợ đối với sự phát triển của bất kỳ quốc gia nào.
Không có bất kỳ sáng chế mới nào, bất kỳ kế hoạch, chiến lược hợp lý nào, bất kỳ giải pháp chính xác nào có thể được tạo ra mà không dựa trên khả năng phân tích, phê bình để chứng minh sai lầm, nhận thức và phát triển những điều đúng, tốt trên tinh thần sáng tạo, từ đó tìm ra những điều mới.
Để khai thác sức sáng tạo của người Việt, hệ thống giáo dục cần cung cấp cho học sinh, sinh viên khả năng suy luận độc lập và khởi đầu từ kỹ năng đánh giá.
Trả lời