”Ai lên Đồng Mỏ Chi Lăng.
Nhớ người nữ kiệt cứu dân tiền triều.
Nước non gặp vận hiểm nghèo.
Chầu Mười Đồng Mỏ sớm chiều xông pha…”.
Theo Lời Phật tìm hiểu, Chầu Mười Đồng Mỏ là vị thánh chầu thứ mười trong hàng Tứ phủ Thánh chầu, đứng sau Chầu Chín Cửu Tỉnh, cũng giống như Chầu Tám Bát Nàn, Chầu Mười Đồng Mỏ là vị nữ tướng anh linh xuất sắc nhất vùng Lạng Sơn. Tên gọi Đồng Mỏ được lấy từ địa danh nơi chầu đã đạt được nhiều thành tựu xuất sắc trong cuộc chiến bảo vệ biên cương trước quân xâm lược nhà Minh.
Truyền thuyết Chầu Mười Đồng Mỏ
Có nhiều truyền thuyết về Chầu Mười Đồng Mỏ khắp vùng Lạng Sơn, tuy nhiên hai truyền thuyết dưới đây thường được hầu hết người dân trong vùng truyền bá.
Chuyện kể về Chầu Mười Đồng Mỏ, một cô gái là con của người đứng đầu nhà tù ở vùng Đồng Mỏ.
Trong thời đời, Chầu là một võ sĩ giỏi võ và kiếm cung, khi vua Lê Thái Tổ triệu tập toàn dân để đánh đuổi giặc, Chầu đã tập hợp binh lính để giúp đỡ triều đình. Sau khi giặc tan, triều đình đã phong Chầu làm công, để an ninh vùng Mỏ Ba, trong thời gian bình yên, Chầu lại giúp dân thành lập ấp tế để cứu trợ người nghèo. Đến mùa thu, Chầu đã trở về quê hương. Triều đình đã tặng cho Chầu danh hiệu anh hùng, tiếng Chầu trở nên nổi tiếng khắp miền Bắc Trung Nam, và nhân dân đã tổ chức lễ hội Mỏ Ba để tôn vinh Chầu. Chầu đã được Mẫu sắc phong làm Khâm Sai tứ phủ, là một trong những Chầu tối linh được người dân và các đệ tử tôn kính và chiếu cố.
Sự truyền thuyết Chầu Mười Đồng Mỏ trong thời kỳ Lê Thái Tổ Trung Hưng bắt đầu cuộc chiến chống lại kẻ thù.
Theo truyền thống này, Chầu Mười ban đầu là người Tày, trong thời kỳ của vua Lê Thái Tổ Trung Hưng đã tham gia chiến đấu chống lại quân giặc. Chầu sinh ra trong một gia đình có truyền thống võ nghệ đao cung kéo dài qua nhiều thế hệ ở Mỏ Ba (hiện nay là Đồng Mỏ), Chi Lăng, Lạng Sơn. Với sự trưởng thành, chầu trở thành một nữ tướng tài ba, tập hợp các dân tộc ở Đồng Mỏ, giúp vua Lê đánh đuổi quân giặc Minh đang có ý định xâm lấn nước ta. “Một mối xa thư đồ sộ, ai có thể chém rắn đuổi hươu. Hai vầng mặt trời và mặt trăng sáng chói, không có lũ treo dê bán chó”, chầu đã tuyển mộ binh sĩ, rèn đúc giáo gươm để giúp Lê Lợi tiêu diệt quân giặc và cứu khổ cho dân. Vua tin tưởng rất nhiều vào chầu và giao cho chầu trấn giữ các châu, đặc biệt là ở cửa ải Chi Lăng. Trong trận Chi Lăng đó, mặc dù có nhiều khó khăn, nhưng chầu vẫn dũng cảm tham gia chiến đấu, chỉ dùng một cây đao và một con ngựa, chầu đã chém đầu Liễu Thăng và có công lớn trong trận đánh. Sau chiến thắng, chầu được vua trọng thưởng và giao cho quản lý vùng Mỏ Ba, Đồng Mỏ, và trấn giữ ải Chi Lăng. Tại vùng Mỏ Ba, chầu giúp dân lập xóm ấp, làng bản, dạy dân làm ăn, được mọi người trong vùng, từ già đến trẻ, xa gần đều kính phục. Vào cuối mùa thu, chầu đã lên thiên.
Đền thờ Chầu Mười Đồng Mỏ nằm ở đâu
Đền Chầu Mười Đồng Mỏ được xây dựng ngay gần cửa ải Chi Lăng, nơi trấn giữ và bảo vệ từ lâu, chính thức là Đền Chầu Mười Đồng Mỏ hay còn gọi là Mỏ Ba Linh Từ – ngôi đền nổi tiếng ở xứ Lạng thờ phụng Chầu Mười thuộc xã Mỏ Ba, thị trấn Đồng Mỏ, Chi Lăng, Lạng Sơn.
Đền Chầu Mười Đồng Mỏ Chi Lăng.
Chầu Mười Đồng Mỏ khi giá giảm xuống đồng
Chầu Mười thường thường thể hiện giá trị ngự đồng trong các buổi tiệc vui hoặc tại các đền thờ ở vùng Lạng Sơn. Khi thực hiện ngự đồng, chầu thường mặc áo vàng, đội khăn vàng cuốn chữ nhân, sử dụng 10 ngón tay để thể hiện, đeo cờ lệnh trên lưng. Sau lễ khai mạc, chầu một tay múa kiếm, tay kia múa cờ lệnh như trong trận mạc.
Thanh đồng loan giá Chầu Mười Đồng Mỏ.
Tiệc thưởng thức món ăn truyền thống Mười Đồng Mỏ
Hàng năm vào ngày 1 tháng 10 âm lịch, du khách xa gần đã bắt đầu đi lễ về Đền Mỏ Ba trong tháng tiệc chầu Mười Đồng Mỏ. Tuy nhiên để giải đáp cho câu hỏi chính về ngày tiệc chầu Mười là ngày nào thì vẫn có nhiều ý kiến khác nhau.
Theo truyền thuyết Chi Lăng, Xương Giang, ngày tiệc của Chầu được tổ chức vào ngày 20/9. Tuy nhiên, theo một số tài liệu khác như lịch sử nhà Lê, ngày tiệc của Chầu lại là ngày 20/10 và cũng có nơi tổ chức vào ngày 10/11.
Theo Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, ở đây được ghi lại trận chiến Chi Lăng vào ngày 20/9, cũng trùng với trận đánh mà Chầu đã hy sinh, và cũng trùng với thời điểm cuối thu trong bản văn Chầu Mười đã viết: “Cuối thu hết hạn về tiên – Nhân dân kỷ niệm thành lập đền Mỏ Ba”, vì vậy ngày tiệc chính của Chầu Mười vào ngày 20/9 có thể cho là phù hợp nhất.
Tìm hiểu thêm: Tín ngưỡng thờ cúng thành hoàng dưới triều Nguyễn (Ngọc Lâm)
Kinh nghiệm đi tham quan Đền Chầu Mười Đồng Mỏ
Để di chuyển tới Đền Chầu Mười Đồng Mỏ, du khách có thể đi xe buýt hoặc xe ô tô cá nhân tuỳ thuộc vào kế hoạch và sắp xếp cá nhân để phù hợp. Để đi bằng xe buýt, bạn có thể đến bến xe Mỹ Đình, Giáp Bát hoặc Nước Ngầm và lên xe đi các tuyến Lạng Sơn để đến thị trấn Đồng Mỏ, Chi Lăng với thời gian dự kiến khoảng 3 giờ. Thông thường, xe buýt sẽ trả khách tại thị trấn Đồng Mỏ, bạn cần bắt thêm một xe taxi hoặc xe ôm để đến trực tiếp Đền Chầu Mười cách đó khoảng 5 đến 6km. Nếu đi bằng xe ô tô cá nhân, bạn sẽ mất khoảng 2 giờ rưỡi để đến nơi với quãng đường dài khoảng 138km theo đường cao tốc Hà Nội – Lạng Sơn. Lộ trình dự kiến phù hợp nhất là qua Cầu Nhật Tân, đi dọc theo đường Võ Nguyên Giáp đến đường cao tốc Hà Nội Bài Hạ Long/ QL18, sau đó đến ĐCT Hà Nội Bắc Giang/ QL1A/ QL37 – Cao tốc Bắc Giang Lạng Sơn – QL 279 – TL238A và cuối cùng đến Đền Chầu Mười.
Bài viết Chầu Mười Đồng Mỏ
Ai lên Đồng Mỏ Chi Lăng
Nhớ người nữ kiệt cứu dân tiền triều.
Nước non gặp vận hiểm nghèo.
Chầu Mười Đồng Mỏ sớm chiều xông pha
Vốn người sinh quán Mỏ Ba
Cần lao nối dõi việc nhà đao cung
Gặp thời Thái Tổ Trung Hưng
Giúp vua dẹp giặc Liễu Thăng hàng đầu
Vua sai Chầu trấn các châu
Khắp vùng xứ Lạng địa đầu giang san
Giặc Minh quen thói bạo tàn
Mưu đồ xâm chiếm biên cương địa đầu
Lệnh truyền hiệu triệu các châu
Sơn trang tám tướng nghe chầu ra binh
Mười đông chiến lược tung hoành
Dẹp tan giặc dữ triều đình phong công
Rước Chầu trở lại sơn trung
Giúp dân lập ấp lên vùng Mỏ Ba
Đức tài đã dậy gần xa
Bản mường cao lũng trẻ già đội ơn
Cuối thu mạn hạn về tiên
Nhân dân kỉ niệm lập Đền Mỏ Ba
Người gần cho chí người xa
Rủ nhau trảy hội mỏ ba sớm chiều
Đường lên khuất khúc cheo leo
Chênh vênh núi đá tai mèo nhấp nhô
Mỏ Ba phong thủy họa đồ
Suối trong uốn lượn đền thờ trang nghiêm
Long xà hổ phục chim muông
Vượn dâng trái chín ngát hương hồng đào
Nghe chim gõ mõ sớm chiều
Phượng hoàng tung cánh mĩ miều họa ca
Canh ba giờ tí hiện ra
Áo vàng phấp phới khăn hoa dịu dàng
Lưng đeo kiếm bạc cung vàng
Cưỡi trên mình ngựa hiên ngang oai hùng
Đêm thanh bẻ lái giữa dòng
Lạng Giang ,Bản Kí ,Kì Cùng Lạng Sơn
Dừng thuyền bái yết chùa tiên
Thoát thôi Chầu trở về miền Tam Thanh
Dạo chơi Bắc Địa Long Thành
Sông Hương , núi Ngự như tranh họa đồ
Tháp chùa Thiên Mụ nhấp nhô
Sài Gòn , Gia Định chơi chùa Vĩnh Nghiêm
Bạch Đằng bến Nghé Thủ Thiêm
Chơi thôi chầu lại về miền Cốc Giang
Lăng Ông cổ tích danh lam
Khi chơi Đà Lạt lúc sang Vũng Tàu
Khắp hòa Tam thập lục châu
Kon Tum Đắc Lắc một bầu sơn trung
Rừng già Chầu đã từng sang
Rừng Buôn Mê Thuột tiên nàng đón đưa
Chôm chôm soài cát rừng dừa
Trăm hoa ngàn quả tiễn đưa chân người
Bắc Nam trung một bầu trời
Dâng hương khấn nguyện Chầu Mười giáng lâm
Chữ rằng sở nguyện tòng tâm
Tấm lòng đệ tử nhất tâm một đời
Hôm nay văn hát mấy lời
Vun trồng công đức ngàn năm vững bền
Trả lời